Bu yazıda kısaca bulut bilişim kavramının ne anlama geldiği, bulut bilişimin karakteristik özellikleri ile uygulama noktasında günümüzde bilinen hizmet modellerinin neler olduğu incelenecektir.
A. Bulut Bilişimin Tanımı ve Gelişimi
Bulut bilişim kavramını kısaca özetlemek gerekirse, “bulut” kavramı iletişim ağ yapısı içerisinde, verilerin transferleri esnasında karmaşık yapıda içerisinden geçtiği yollardan oluşan alanı, bilişim kavramı ise insanoğlunun teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletişiminde kullandığı ve verinin düzenli bir şekilde işlenmesi sonucu ortaya çıkan bilgiyi ifade etmektedir.
Bulut bilişimin yukarıda belirtilen tanımından da anlaşılacağı üzere, bulut teknolojisi internetin zaman içerisinde gelişmesiyle beraber bilginin elektronik ortamda işlenmesi, kullanılması ve depolanması amaçlarına hizmet etmektedir. Başka bir ifade ile bilgisayar tabanlı kaynakların internet ağ yapısı kullanılmak suretiyle çalıştırılması günümüzdeki bulut bilişim teknolojisine hizmet etmektedir.
Bulut bilişim temelini, “cluster computing” ve “grid computing” adı verilen bilişim modellerinin birleşimi teşkil etmektedir. Cluster computing hizmet ve uygulamaların kullanılabilirliğini artırmak için birbiriyle bağlantılı şekilde çalışan bilgisayar kümesi olarak ifade edilmektedir. Grid computing ise son yıllarda coğrafi açıdan farklı lokasyonlarda bulunan bulunan bağımsız ağları, veri tabanlarını ve depolama ağ kapasitelerini kullanmak suretiyle işbirlikçi, bütünleşmiş ve güvenli bir tek büyük bir bilgisayar şebekesinin yaratılması anlamına gelmektedir. Bulut bilişim ise yukarıda anılan her iki teknolojiyi bünyesinde barındırmakla beraber bir veri merkezindeki çok sayıdaki bilgisayarın sanallaştırma teknolojisini kullanarak birbiriyle bağlanması sonucunda sanal bir platform üzerinde müşterilerinin yazılım ve donanım hizmetlerini kullanmasına yönelik bir dağıtım modelidir.
Bulut bilişimin teknolojik açıdan yaygın bir uygulama haline gelmesinde en önemli tetikleyici etkenlerden birisinin Web 2.0 ile bu paralelde gelişen sosyal medya platformlarının toplumsal yaşam üzerinde küresel ölçekte önemli etkilerinin olduğu düşünülmektedir. Özellikle bulut teknolojinin internet merkezli bir teknoloji olduğu dikkate alındığında, internetin zaman içerisinde gelişmesi ile kullanım alanı da genişleyen bulut bilişim hizmeti ve kurulum modelleri tanımlanarak bulut teknolojisi kurumlar açısından bir ekonomi politikalarında dikkate alınarak ve zaman içerisinde bu kapsamda stratejiler geliştirilmiştir.
B. Bulut Bilişimin Temel Özellikleri
Bulut bilişimin geleneksel bilgi teknolojilerinden farklılaştığı birçok husus bulunmakla birlikte özellikle karakteristik özelliklerinin şunlar olduğu belirtilebilir:
1. İstek Üzerine Kendine Hizmet Eden Bir Yapı Olması (On-Demand Self-Service)
Bulut bilişimin istek üzerine kendine hizmet eden bir yapı olması, müşteri veya kullanıcı tarafından herhangi bir hizmet sağlayıcısına insan müdahalesi gerektirmeksizin otomatik olarak e-mail, network ve server gibi bilgisayar (işleme, bilişim) kapasitesini karşılaması anlamına gelmektedir.
2. Geniş Ağ Erişimi İmkanı Sağlaması (Broad Network Access)
Bulut bilişimin diğer teknolojilere kıyasla en avantajlı noktalarından birisinin de müşterilerine ağ üzerinden cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar, tabletler gibi zayıf (ince) veya güçlü (kalın) müşteri platformları bakımından heterojen kullanımı teşvik eden standart mekanizmalar sağladığı ve bunun da müşteriler açısından geniş ağ erişimine olanak sağladığı kabul edilmektedir.
3. Hızlı Esneklik Sağlaması (Rapid Elasticity)
Bulut bilişimin en kilit özelliklerinden birisinin de bulut bilişimin esnek olmasıdır. Esneklikten anlaşılması gereken, bulut bilişim web üzerinden bağlanan kullanıcılara yazılım, platform ve altyapı açısından bulut bilişim teknolojisinden esnek şekilde yararlanma imkanı sunmaktadır. Örnek vermek gerekirse, bir web uygulaması üzerinde birden fazla internet kullanıcısının internet trafiğini artırması durumunda, bulut bilişim sayesinde daha fazla sunucunun devreye sokularak internet hizmetinin artırılması imkan dahilindedir.
4. Kaynak Havuzu İmkanı Vermesi (Resource Pooling)
Hizmet sağlayıcının temin ettiği bilgisayar kaynakları sayesinde birden çok kullanıcıya, talepleri doğrultusunda dinamik şekilde farklı sanal ve fiziksel kaynaklardan yararlanma ve tekrar tahsis edilen çoklu kiracılı modeli (multi-tenant model) ile de paylaşılan veri tabanları açısından birden çok kullanıcıyı bir araya getirdiği kabul edilmektedir. Burada bahsi geçen kaynakların depolama, işleme, ağ genişliği, görsel makinalar ve e-mail servisi olduğu kabul edilmektedir.
5. Ölçümlenebilir Hizmet Sağlaması (Measured Service):
Bulut bilişim kaynaklarının kullanımı esnasında gerek hizmet sağlayıcı (service provider) gerekse kullanıcılar açısından ölçümlenmeye, kontrole ve raporlamaya müsait olması açısından şeffaf bir hizmet modeli olduğu belirtilmektedir. Bulut bilişim hizmeti veren kuruluşlar genelde verdikleri bu hizmet karşılığında kullanılan kaynağa bağlı olarak saatlik ücret uygulamasını veya sistem üzerinden yapılan işlemlerin sayısına, bulut bilişimde depolanan bilginin veya internet ağı üzerinden bulut bilişim vasıtasıyla aktarılan bilginin büyüklüğüne göre fiyatlandırmaktadır. Buradan da anlaşılacağı üzere, bulut bilişim aslında müşterilerinin farklı nitelikteki ihtiyaçlarına yönelik hizmet sağlamakta ve bu kapsamda müşterilerinin ihtiyaçlarındaki değişimi karşılar bir imkan sunmalıdır. Bulut bilişimin müşteri ihtiyaçlarını karşılar şekilde esnek bir yapıda olması aynı zamanda ölçeklenebilir olmasına da imkan sağlamaktadır.
C. Bulut Bilişim Hizmet Modelleri
Bulut bilişimle ilgili günümüzde yaygın olarak bilinen temel itibariyle üç hizmet modelinin bulunduğu kabul edilmektedir. Bunlardan kısaca bahsetmek gerekirse:
1. Hizmet Olarak Yazılım (Software-as-a-Service, SaaS)
Kullanıcıların herhangi bir kuruluma ihtiyaç olmaksızın bulut bilişim teknolojisi sayesinde internet ağı vasıtasıyla herhangi bir platform üzerinden uygulamalara ulaşıp yararlanabildiği servis hizmetlerine “Hizmet Olarak Yazılım” (Software as a Service) denilmektedir. Bu noktada, bulut bilişim altyapısı, istek üzerine kullanıcıya web tarayıcı (örneğin webe dayalı elektronik posta) ince istemci ara yüzü veya program ara yüzü sayesinde farklı bilgisayarlar üzerinden bulut bilişim üzerinde çalışan platformdan yararlanma imkanı tanımaktadır. Somutlaştırmak amacıyla bir örnek vermek gerekirse, Microsoft Office uygulaması üzerinde yazılmış bir belgenin ofis kurulumu olmayan bir cihaz tarafından internet bağlantısı sayesinde açılıp düzenlenmesinin tipik bir SaaS servisi olduğu söylenebilir. Günümüzde en yaygın şekilde bilinen SaaS servisleri olarak Gmail, Hotmail veya Yahoo tabanlı webe dayalı e-mail hizmetleridir. Bu hizmet modelinde bulut müşterilerinin ağ, sunucular, işletim sistemleri, depolama ve bireysel uygulama yetenekleri içeren bulut altyapısını yönetemeyeceği ve kontrol edemeyeceği belirtilmiştir. Bu nedenle, müşterilerin özellikle iyi tanımlanmış uygulama program ara yüzlerini, sözleşmeleri ve veri formatlarını imkan olduğu ölçüde talep etmesinin faydalı olacağı sonucuna ulaşılmaktadır.
2. Hizmet Olarak Platform (Platform-as-a-Service, PaaS)
Bu altyapı en genel hatları ile belirtmek gerekirse, kullanıcının internet üzerinden donanım, işletim sistemi, depolama birimi ve ağ kapasitesi gibi yapıları kiralanması şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Platform hizmet modelinde bulut bilişim kullanıcısı, kendisi tarafından meydana getirilen uygulamalardan, bulut bilişim altyapısından ve hizmet sağlayıcı (service provider) tarafından desteklenen araçları kullanma imkanına sahip olmakla beraber bulut bilişimin altyapısını ihtiva eden ağ, sunucular, işletim sistemleri ya da depolama yeteneği gibi sistemin esaslı bulut altyapısını yönetememektedir. Bu platform hizmet modelinde, müşterilerin açık teknolojik kaynaklar ve uygulama program arayüzü (Application Programme Interface – kısaca “API” olarak anılmaktadır) talep etmelerinin fayda sağlayacağı belirtilmektedir.
Günümüzde PaaS hizmeti veren servisler olarak Windows Azure, Google AppEngine, force.com ve Heroku gibi şirketler örnek gösterilebilir.
3. Hizmet Olarak Altyapı (Infrastructure-as-a-Service, IaaS)
Altyapının bir bulut servisi olarak kullanıldığı bu model, kullanıcının temel itibariyle ihtiyaç duyduğu işlemci, depolama alanı, ağ kaynaklarını kullanarak üzerinde istediği işletim sistemi üzerinde kendi ihtiyaçları yeni uygulamalar geliştirmesine imkan tanımaktadır. Hizmet olarak altyapı modelinde özellikle bulut servis sağlayıcıların OVF gibi standart uygulama paket formatlarını (standard app packaging formats) kabul etmesinin güvenliğin sağlanması açısından önem taşıdığı belirtilmektedir.
V. SONUÇ
Bulut bilişim teknolojisinin, kullanıcısına veri depolama, düşük masraf gibi sağladığı pek çok avantaj göz önüne alındığında gün geçtikçe kullanımın artacağı öngörülebilir bir olgudur. Özellikle internet üzerinde dünyanın herhangi bir yerinde veri sahibi açısından bulut üzerindeki verilere erişebilmesi bulut teknolojisinin cazibesini gözler önüne sermektedir. Ancak, bulut bilişimden yararlanırken bulutu kullanan müşterilerin bu teknoloji hakkında yeterince bilgi sahibi olmaları ve bulut sağlayıcıların ise anahtar yönetimi, bulutta erişilebilirlik gibi kritik derecede önem taşıyan hususlarda hazırlık olunması özellikle gelecekte istenmeyen durumların önüne geçilmesi adına atılması gereken önemli bir adımdır.
Yazar : Av. Cemal Araalan
Bu yazıda kısaca bulut bilişim kavramının ne anlama geldiği, bulut bilişimin karakteristik özellikleri ile uygulama noktasında günümüzde bilinen hizmet modellerinin neler olduğu incelenecektir.
A. Bulut Bilişimin Tanımı ve Gelişimi
Bulut bilişim kavramını kısaca özetlemek gerekirse, “bulut” kavramı iletişim ağ yapısı içerisinde, verilerin transferleri esnasında karmaşık yapıda içerisinden geçtiği yollardan oluşan alanı, bilişim kavramı ise insanoğlunun teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletişiminde kullandığı ve verinin düzenli bir şekilde işlenmesi sonucu ortaya çıkan bilgiyi ifade etmektedir.
Bulut bilişimin yukarıda belirtilen tanımından da anlaşılacağı üzere, bulut teknolojisi internetin zaman içerisinde gelişmesiyle beraber bilginin elektronik ortamda işlenmesi, kullanılması ve depolanması amaçlarına hizmet etmektedir. Başka bir ifade ile bilgisayar tabanlı kaynakların internet ağ yapısı kullanılmak suretiyle çalıştırılması günümüzdeki bulut bilişim teknolojisine hizmet etmektedir.
Bulut bilişim temelini, “cluster computing” ve “grid computing” adı verilen bilişim modellerinin birleşimi teşkil etmektedir. Cluster computing hizmet ve uygulamaların kullanılabilirliğini artırmak için birbiriyle bağlantılı şekilde çalışan bilgisayar kümesi olarak ifade edilmektedir. Grid computing ise son yıllarda coğrafi açıdan farklı lokasyonlarda bulunan bulunan bağımsız ağları, veri tabanlarını ve depolama ağ kapasitelerini kullanmak suretiyle işbirlikçi, bütünleşmiş ve güvenli bir tek büyük bir bilgisayar şebekesinin yaratılması anlamına gelmektedir. Bulut bilişim ise yukarıda anılan her iki teknolojiyi bünyesinde barındırmakla beraber bir veri merkezindeki çok sayıdaki bilgisayarın sanallaştırma teknolojisini kullanarak birbiriyle bağlanması sonucunda sanal bir platform üzerinde müşterilerinin yazılım ve donanım hizmetlerini kullanmasına yönelik bir dağıtım modelidir.
Bulut bilişimin teknolojik açıdan yaygın bir uygulama haline gelmesinde en önemli tetikleyici etkenlerden birisinin Web 2.0 ile bu paralelde gelişen sosyal medya platformlarının toplumsal yaşam üzerinde küresel ölçekte önemli etkilerinin olduğu düşünülmektedir. Özellikle bulut teknolojinin internet merkezli bir teknoloji olduğu dikkate alındığında, internetin zaman içerisinde gelişmesi ile kullanım alanı da genişleyen bulut bilişim hizmeti ve kurulum modelleri tanımlanarak bulut teknolojisi kurumlar açısından bir ekonomi politikalarında dikkate alınarak ve zaman içerisinde bu kapsamda stratejiler geliştirilmiştir.
B. Bulut Bilişimin Temel Özellikleri
Bulut bilişimin geleneksel bilgi teknolojilerinden farklılaştığı birçok husus bulunmakla birlikte özellikle karakteristik özelliklerinin şunlar olduğu belirtilebilir:
1. İstek Üzerine Kendine Hizmet Eden Bir Yapı Olması (On-Demand Self-Service)
Bulut bilişimin istek üzerine kendine hizmet eden bir yapı olması, müşteri veya kullanıcı tarafından herhangi bir hizmet sağlayıcısına insan müdahalesi gerektirmeksizin otomatik olarak e-mail, network ve server gibi bilgisayar (işleme, bilişim) kapasitesini karşılaması anlamına gelmektedir.
2. Geniş Ağ Erişimi İmkanı Sağlaması (Broad Network Access)
Bulut bilişimin diğer teknolojilere kıyasla en avantajlı noktalarından birisinin de müşterilerine ağ üzerinden cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar, tabletler gibi zayıf (ince) veya güçlü (kalın) müşteri platformları bakımından heterojen kullanımı teşvik eden standart mekanizmalar sağladığı ve bunun da müşteriler açısından geniş ağ erişimine olanak sağladığı kabul edilmektedir.
3. Hızlı Esneklik Sağlaması (Rapid Elasticity)
Bulut bilişimin en kilit özelliklerinden birisinin de bulut bilişimin esnek olmasıdır. Esneklikten anlaşılması gereken, bulut bilişim web üzerinden bağlanan kullanıcılara yazılım, platform ve altyapı açısından bulut bilişim teknolojisinden esnek şekilde yararlanma imkanı sunmaktadır. Örnek vermek gerekirse, bir web uygulaması üzerinde birden fazla internet kullanıcısının internet trafiğini artırması durumunda, bulut bilişim sayesinde daha fazla sunucunun devreye sokularak internet hizmetinin artırılması imkan dahilindedir.
4. Kaynak Havuzu İmkanı Vermesi (Resource Pooling)
Hizmet sağlayıcının temin ettiği bilgisayar kaynakları sayesinde birden çok kullanıcıya, talepleri doğrultusunda dinamik şekilde farklı sanal ve fiziksel kaynaklardan yararlanma ve tekrar tahsis edilen çoklu kiracılı modeli (multi-tenant model) ile de paylaşılan veri tabanları açısından birden çok kullanıcıyı bir araya getirdiği kabul edilmektedir. Burada bahsi geçen kaynakların depolama, işleme, ağ genişliği, görsel makinalar ve e-mail servisi olduğu kabul edilmektedir.
5. Ölçümlenebilir Hizmet Sağlaması (Measured Service):
Bulut bilişim kaynaklarının kullanımı esnasında gerek hizmet sağlayıcı (service provider) gerekse kullanıcılar açısından ölçümlenmeye, kontrole ve raporlamaya müsait olması açısından şeffaf bir hizmet modeli olduğu belirtilmektedir. Bulut bilişim hizmeti veren kuruluşlar genelde verdikleri bu hizmet karşılığında kullanılan kaynağa bağlı olarak saatlik ücret uygulamasını veya sistem üzerinden yapılan işlemlerin sayısına, bulut bilişimde depolanan bilginin veya internet ağı üzerinden bulut bilişim vasıtasıyla aktarılan bilginin büyüklüğüne göre fiyatlandırmaktadır. Buradan da anlaşılacağı üzere, bulut bilişim aslında müşterilerinin farklı nitelikteki ihtiyaçlarına yönelik hizmet sağlamakta ve bu kapsamda müşterilerinin ihtiyaçlarındaki değişimi karşılar bir imkan sunmalıdır. Bulut bilişimin müşteri ihtiyaçlarını karşılar şekilde esnek bir yapıda olması aynı zamanda ölçeklenebilir olmasına da imkan sağlamaktadır.
C. Bulut Bilişim Hizmet Modelleri
Bulut bilişimle ilgili günümüzde yaygın olarak bilinen temel itibariyle üç hizmet modelinin bulunduğu kabul edilmektedir. Bunlardan kısaca bahsetmek gerekirse:
1. Hizmet Olarak Yazılım (Software-as-a-Service, SaaS)
Kullanıcıların herhangi bir kuruluma ihtiyaç olmaksızın bulut bilişim teknolojisi sayesinde internet ağı vasıtasıyla herhangi bir platform üzerinden uygulamalara ulaşıp yararlanabildiği servis hizmetlerine “Hizmet Olarak Yazılım” (Software as a Service) denilmektedir. Bu noktada, bulut bilişim altyapısı, istek üzerine kullanıcıya web tarayıcı (örneğin webe dayalı elektronik posta) ince istemci ara yüzü veya program ara yüzü sayesinde farklı bilgisayarlar üzerinden bulut bilişim üzerinde çalışan platformdan yararlanma imkanı tanımaktadır. Somutlaştırmak amacıyla bir örnek vermek gerekirse, Microsoft Office uygulaması üzerinde yazılmış bir belgenin ofis kurulumu olmayan bir cihaz tarafından internet bağlantısı sayesinde açılıp düzenlenmesinin tipik bir SaaS servisi olduğu söylenebilir. Günümüzde en yaygın şekilde bilinen SaaS servisleri olarak Gmail, Hotmail veya Yahoo tabanlı webe dayalı e-mail hizmetleridir. Bu hizmet modelinde bulut müşterilerinin ağ, sunucular, işletim sistemleri, depolama ve bireysel uygulama yetenekleri içeren bulut altyapısını yönetemeyeceği ve kontrol edemeyeceği belirtilmiştir. Bu nedenle, müşterilerin özellikle iyi tanımlanmış uygulama program ara yüzlerini, sözleşmeleri ve veri formatlarını imkan olduğu ölçüde talep etmesinin faydalı olacağı sonucuna ulaşılmaktadır.
2. Hizmet Olarak Platform (Platform-as-a-Service, PaaS)
Bu altyapı en genel hatları ile belirtmek gerekirse, kullanıcının internet üzerinden donanım, işletim sistemi, depolama birimi ve ağ kapasitesi gibi yapıları kiralanması şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Platform hizmet modelinde bulut bilişim kullanıcısı, kendisi tarafından meydana getirilen uygulamalardan, bulut bilişim altyapısından ve hizmet sağlayıcı (service provider) tarafından desteklenen araçları kullanma imkanına sahip olmakla beraber bulut bilişimin altyapısını ihtiva eden ağ, sunucular, işletim sistemleri ya da depolama yeteneği gibi sistemin esaslı bulut altyapısını yönetememektedir. Bu platform hizmet modelinde, müşterilerin açık teknolojik kaynaklar ve uygulama program arayüzü (Application Programme Interface – kısaca “API” olarak anılmaktadır) talep etmelerinin fayda sağlayacağı belirtilmektedir.
Günümüzde PaaS hizmeti veren servisler olarak Windows Azure, Google AppEngine, force.com ve Heroku gibi şirketler örnek gösterilebilir.
3. Hizmet Olarak Altyapı (Infrastructure-as-a-Service, IaaS)
Altyapının bir bulut servisi olarak kullanıldığı bu model, kullanıcının temel itibariyle ihtiyaç duyduğu işlemci, depolama alanı, ağ kaynaklarını kullanarak üzerinde istediği işletim sistemi üzerinde kendi ihtiyaçları yeni uygulamalar geliştirmesine imkan tanımaktadır. Hizmet olarak altyapı modelinde özellikle bulut servis sağlayıcıların OVF gibi standart uygulama paket formatlarını (standard app packaging formats) kabul etmesinin güvenliğin sağlanması açısından önem taşıdığı belirtilmektedir.
V. SONUÇ
Bulut bilişim teknolojisinin, kullanıcısına veri depolama, düşük masraf gibi sağladığı pek çok avantaj göz önüne alındığında gün geçtikçe kullanımın artacağı öngörülebilir bir olgudur. Özellikle internet üzerinde dünyanın herhangi bir yerinde veri sahibi açısından bulut üzerindeki verilere erişebilmesi bulut teknolojisinin cazibesini gözler önüne sermektedir. Ancak, bulut bilişimden yararlanırken bulutu kullanan müşterilerin bu teknoloji hakkında yeterince bilgi sahibi olmaları ve bulut sağlayıcıların ise anahtar yönetimi, bulutta erişilebilirlik gibi kritik derecede önem taşıyan hususlarda hazırlık olunması özellikle gelecekte istenmeyen durumların önüne geçilmesi adına atılması gereken önemli bir adımdır.
Yazar : Av. Cemal Araalan