Hepimiz için trafiğe çıkmak hayatın olağan şartlarından biri olsa da trafikteyken kaza riski ile karşı karşıya gelme ihtimali de bir hayli yüksektir. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 2019 yılında 1 milyon 168 bin 144 adet trafik kazası gerçekleşmiştir. Trafik kazası nedeniyle aracın hasar bedelini sigorta şirketinden tahsil ederken, artık birçoğumuz aracın 2. El piyasada uğramış olduğu değer kaybı zararını da tahsil etmek istiyoruz. Fakat çoğu zaman sigorta şirketleri tarafından ödenen değer kaybı bedelleri zararımızı tam olarak karşılamadığı gibi, benzer özelliklere sahip ve benzer şekillerde hasarlanan araçlar arasında da değer kaybı zararı büyük farklılıklar gösterebiliyor. Bu yazımızda, sigorta şirketinden kaza sonrası talep edilebilecek değer kaybı bedelini kısaca tanımlayacak ve peşinden de değer kaybı zararının uygulamada hangi yöntemlerle hesaplandığını ve Yargıtay kararları ışığında yasal hesaplama yöntemlerinin neler olduğunu teknik ve hukuki yönleriyle ele alacağız.
DEĞER KAYBI NEDİR?
Değer kaybı, aracın kaza sonrası onarımından sonraki değeri ile hasarsız değeri arasındaki farkı ifade eder. Nitekim Yargıtay 17. Hukuk Dairesi 2016/966 E., 2016/5728 K. Sayılı kararında;
“Değer kaybı, aracın trafik kazası sonucu hasarlanıp, onarılmasından sonraki değeri ile hiç hasarlanmamış haldeki değeri arasındaki farka ilişkin olup, araçtaki değer kaybı belirlenirken, aracın markası, yaşı, modeli ve hasar gördüğü kısımları dikkate alınarak aracın kaza tarihinden önceki 2. el satış değerinin tespiti ile aracın tamir edildikten sonra ikinci el satış değerinin tespiti ve arasındaki fark göz önüne alınmaktadır.” demektedir.
Bunun doğal bir sonucu olarak da değer kaybı hesabı yapılabilmesi için öncelikle aracın en az iki taraflı bir kazaya karışmış olması gerekmektedir. Değer kaybı zararı haksız fiilden kaynaklı olarak ortaya çıkan bir tazminat alacağıdır. Haksız fiil TBK madde 49’ da düzenlenmiştir. Buna göre “Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür.” Bu hükümden hareketle değer kaybından sorumlu olan taraf kazada kusuru olan taraftır. Değer kaybı tazminatından kusurlu aracın trafik sigortacısı poliçe limitleri ve kusur oranı dâhilinde sorumlu olabilmekteyken, kazada kusurlu sürücü ve ruhsat sahibi de haksız fiil nedeniyle gerçekleşen eylemden dolayı kusuru oranında sigorta şirketi ile birlikte mütelselsilen sorumludur.
DEĞER KAYBI ZARARI NASIL HESAPLANIR?
Değer kaybı tazminatının hesaplanmasında iki farklı yöntem söz konusudur. Bunlardan ilki formül hesaplaması ikincisi ise aracın kaza öncesi ve kaza sonrasında piyasa şartlarında meydana gelen değer düşümü sonucu hesaplanan piyasa analiz yöntemidir. Bu hesaplama yöntemlerinden formül hesaplaması ise, 01.04.2020 yılında yürürlüğe giren Genel Şartlar önceki ve sonraki durum olmak üzere iki farklı şekilde karşımıza çıkmaktadır.
1. FORMÜL HESAPLAMASI
(a) 01.04.2020 TARİHİNDE YÜRÜRLÜĞE GİREN “KARAYOLLARI MOTORLU ARAÇLAR ZORUNLU MALİ SORUMLULUK SİGORTASI GENEL ŞARTLARINDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR GENEL ŞARTLAR” DAN ÖNCEKİ DURUM
01.04.2020 tarihinden önce değer kaybı hesabı 14.05.2015 tarihli ve 29355 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Ek-1’e göre hesaplanmaktaydı, bu hesaplamaya göre bilirkişiler tarafından emsal satılık araç ilanları ve aracın ikinci el rayiç değerleri üzerinde bir rayiç bedel belirlenerek yapılmaktaydı. Ancak hesaplama formülünde aracın kilometresinin 15.000 km üzerinde olması halinde kilometre ıskontosu uygulanmakta ve kilometre 165.000 olduğunda da formülün sonucu sıfır çıkmaktaydı. Bu da 165.000 km üzerindeki araçlarda değer kaybı oluşmayacağı anlamına geliyordu.
Tüm bunlara ek olarak, değer kaybı tazminatının sigorta poliçesinde teminat dışında kalan halleri söz konusuydu.
Pert işlemi görmüş araçlara ilişkin talepler, mini onarım ile giderilebilecek nitelikteki hasarlara ilişkin talepler, mekanik anlamda meydana gelmiş hasarlara ilişkin talepler teminat dışında oldukları için bu nitelikteki hasarlara ilişkin değer kaybı talepleri reddedilmekteydi.
Aşağıda 14.05.2015 tarihli 29355 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları EK-1’e göre değer kaybı hesaplamasının nasıl yapıldığını bir örnekle açıklayalım:
Bahse konu örnek kazada hasar gören aracın kaza sonrası rayiç bedelinin 100.000 TL, kilometresinin de 14.000 TL olduğunu varsayalım. Kaza sonucu aracın bagaj kapağında düzeltme ve boya işlemi yapılmış olsun.
Bu parçalara ilişkin düzeltme yapılan kaporta aksamı olan bagaj kapağının çarpanı 1.20, boya uygulanan aksam da 0,75 olarak alınmalıdır. Bu oranlar aşağıda yer alan 2015 yılında yayımlanan Genel Şartlar EK-1’deki formül hesaplamasında verilen bilgiler ışığında tespit edilmiştir.
14.05.2015 TARİHLİ 29355 SAYILI RESMİ GAZETEDE YAYIMLANAN GENEL ŞARTLAR EK-1:
ARAÇTA YAPILAN İŞLEMLER
A.KAYNAKLI PARÇALARDA DEĞİŞİM
| ADET | ÇARPAN |
|
ORTA DİREK DEĞİŞİM |
| 3 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
MARŞPİYEL DEĞİŞİM |
| 3 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
ARKA ÇAMURLUK DEĞİŞİM |
| 3,5 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
HAVUZ SACI DEĞİŞİM |
| 3 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
ARKA PANEL DEĞİŞİM |
| 2,5 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
TAVAN SACI DEĞİŞİM |
| 4,5 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
TOPLAM=T1
B.KAYNAKLI ANA PARÇALARDA DÜZELTME (Bu bölümde eksper hasar ve onarım şeklinin değer kaybına etkisini 1 ila 5 arasında puanlayacaktır)
| EKSPER TAKDİRİ (1-5) | ÇARPAN |
|
ŞASE DÜZELTME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
ŞASE KESME |
| 0,75 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
TAVAN SACI DÜZELTME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
ORTA DİREK DÜZELTME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
ARKA PANEL DÜZELTME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
HAVUZ SACI DÜZELTME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
ARKA ÇAMURLUK DÜZETLME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
MARŞPİYEL DÜZELTME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
TOPLAM=T2
C.YUKARIDAKİ LİSTELERDE YER ALMAYAN DİĞER PARÇALAR
| ADET | ÇARPAN |
|
KAYNAK YAPILAN KAPORTA AKSAMI |
| 1,2 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
DÜZELTME YAPILAN KAPORTA AKSAMI |
| 1,2 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
DEĞİŞEN KAPORTA AKSAMI |
| 1,0 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
TOPLAM=T3
A-B-C. BOYA UYGULANAN AKSAM (Yukarıdaki Tüm Listelerde Boya Uygulanan Parça Adedi)
| ADET | ÇARPAN |
|
BOYA UYGULANAN AKSAM |
| 0,75 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
TOPLAM=T4
ÖZET OLARAK;
A. (ADETxÇARPAN)XARD +…+… = T1
100
B. (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)XARD +…+... =T2
100
C. (ADETxÇARPAN)XARD +…+… = T3
100
A-B-C. (ADETxÇARPAN)XARD +…+… = T4
100
Araç KM’si 15.000 ve altında ise,
DEĞER KAYBI=(T1+T2+T3+T4)
Araç KM’si 15.001 ve üstünde ise,
DEĞER KAYBI=(T1+T2+T3+T4)-[ (T1+T2+T3+T4) X ((KM-15000/75000))]
2
Ayrıca belirtmek gerekirse formülde eksper takdirinden de bahsedilmiştir. Örneğin düzeltilen bir parçada meydana gelen hasar çok büyük, çok küçük veya ortalama bir hasar olabilir. Bu durumda eksper 1 den 5 e kadar eksper takdiri kullanabilecektir.
Biz eksper takdiri yokmuş gibi varsayarak bu bilgiler ışığında değer kaybını hesaplayalım:
PARÇA | YAPILAN İŞLEM | KAPORTA ONARIM KATSAYISI | BOYA ONARIM KATSAYISI |
BAGAJ KAPAĞI | DÜZELTME + BOYA | 1,20 | 0,75 |
TOPLAM | 1,95 | ||
Aracın Rayiç Değeri : 100.000 TL
Kilomere : 14.000 km
Değer kaybı : (100.000,00-TL X %1,95) 1950 TL
Aracın kilometresi örneğin 60.000 olsaydı?
Aracın Rayiç Değeri : 100.000 TL
Kilomere : 60.000 km
Değer kaybı : (100.000,00-TL X %1,95) 1950 TL
İndirilecek Değer Kaybı : (60.000 KM – 15.000 KM / 75.000 KM / 2) X 1950 TL 585 TL
Gerçek Değer Kaybı : (1950 TL – 585 TL) 1365 TL
Yine bu bağlamda bahse konu genel şartlara eklenen değer kaybı hesaplamasında kullanılacak formülün işletilebilmesi için vasıtanın kaza tarihindeki ikinci el piyasa rayiç değerinin temel olarak alınması ve ikinci el piyasa rayiç değerinin ise zaten aracın sahip olduğu aksesuar ve ekipmanları ile kilometresine göre belirlenmesine rağmen formül içinde çıkan değer kaybı miktarının ikinci kez kilometre kat sayısı ile iskontoya tabi olması durumu hakkaniyetli değildir.
Yukarıda örnek gösterdiğimiz aracın kilometresi 165.000 km olsaydı sonuç aşağıdaki gibi olacaktı:
Aracın Rayiç Değeri : 100.000 TL
Kilomere : 165.000 km
Değer kaybı : (100.000,00-TL X %1,95) 1950 TL
İndirilecek Değer Kaybı : (165.000 KM – 15.000 KM / 75.000 KM / 2) X 1950 TL 1950 TL
Gerçek Değer Kaybı : (1950 TL – 1950 TL) 0 TL
Görüleceği üzere araç kilometresi ne kadar fazla ise değer kaybı miktarı da o kadar düşük çıkmaktadır. Kilometre 165.000 olduğunda da formül 0 TL çıkmakta, yani araçta değer kaybı oluşmamaktadır.
(b) 01.04.2020 TARİHİNDE YÜRÜRLÜĞE GİREN “KARAYOLLARI MOTORLU ARAÇLAR ZORUNLU MALİ SORUMLULUK SİGORTASI GENEL ŞARTLARINDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR GENEL ŞARTLAR” DAN SONRAKİ DURUM
20 Mart 2020 tarihli 31074 sayılı resmî gazetede yayımlanan, 01.04.2020 tarihinde yürürlüğe giren “Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartlarında Değişiklik Yapılmasına Dair Genel Şartlar” ile formül hesaplamasında değişiklik yapılmıştır.
Buna göre poliçesi 01.04.2020 tarihinden sonra düzenlenen poliçelerde hesaplama yöntemi 31074 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan hesaplama formülü dikkate alınacaktır. 2015 yılında yürürlüğe giren Genel Şartlar EK-1’den farklı olarak bu hesaplamada aracın hasar bedeli bilinmeden hesaplama yapılamamaktadır. Ayrıca genel şartlara aşağıdaki geçici madde eklenmiştir:
“GEÇİCİ MADDE 2 - Bu maddeyi ihdas eden Genel Şartların yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Sigorta Eksperleri İcra Komitesi tarafından araç değerlerine ilişkin bir liste oluşturulur ve resmî internet sitesinde bu liste ilan edilir.” Denilmektedir.
Bu liste yayımlanana kadar aracın rayiç değerinin tespiti Kasko Değer Listesindeki bedeller dikkate alınarak yapılmaktadır.
Ayrıca aynı genel şartlarda;
“3. Araçta meydana gelen maddi hasarın, aracın rayiç bedelinin %2’sinin altında kalması halinde değer kaybı tazminatı araçta meydana gelen maddi hasar tutarını aşamaz.” Denmiştir. Bu da demektir ki eğer formülde hasar faturasında yer alan KDV li hasar miktarımdan daha yüksek bir değer kaybı hesaplanırsa bu rakamı talep edilemez, değer kaybı aslında fatura bedeli kadardır.
Bunu bir örnekle açıklamak gerekirse; KDV dahil 1.000-TL hasar bedeli ödenmiş rayici 100.000 TL olan bir araçta 100.000-TL’nin %2’si olan 2.000-TL hesaplanır ve fatura bedeli rayiç bedelin %2’sinin altında kaldığı için formülde değer kaybı miktarı fatura bedelinden yüksek çıktığında, örneğin 5.000-TL olduğunda, en fazla fatura bedeli kadar, yani 1.000-TL değer kaybı talep edilebilir.
Yukarıda 2015 yılı Genel Şartlardan bahsederken uyguladığımız örneği bu formüle uyarladığımızda:
Aracın Rayiç Değeri : 100.000 TL (Kasko değer listesi baz alındığını varsayalım)
Kilomere : 15.000 km
Hasar Miktarı : 10.000 TL
Baz Değer kaybı : (Aracın Rayiç bedeli x %19) 19.000 TL
Total Değer kaybı : (Baz değer kaybı X Hasar Boyutu Katsayısı X Km Katsayısı)
: (19.000 TL X 0,25 X 0,90) 4.275 TL
Total değer kaybı hesaplanırken alınan oranlar aşağıda yer alan 20 Mart 2020 tarihli 31074 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan formül hesaplamasından alınmıştır.
20 MART 2020 TARİHLİ 31074 SAYILI RESMİ GAZETEDE YAYIMLANAN KARAYOLLARI MOTORLU ARAÇLAR ZORUNLU MALİ SORUMLULUK SİGORTASI GENEL ŞARTLARINDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR GENEL ŞARTLAR:
Baz Değer Kaybı = Aracın Rayiç Değeri* x %19
Total Değer Kaybı = Baz Değer kaybı x Hasar Boyutu Katsayısı x Araç Kullanılmışlık Düzeyi (KM) Katsayısı
KOD | HASAR BOYUTU** | KATSAYI |
A1*** | Büyük Hasar | 0,90 |
A2*** | Orta Hasar | 0,75 |
A3*** | Küçük Hasar | 0,50 |
A4*** | Basit Hasar | 0,25 |
KULLANILMIŞLIK DÜZEYİ (KM) | KATSAYI |
0 – 14.999 | 0,90 |
15.000 – 29.999 | 0,80 |
30.000 – 44.999 | 0,60 |
45.000 – 59.999 | 0,40 |
60.000 – 74.999 | 0,30 |
75.000 – 149.999 | 0,20 |
150.000 ve üzeri | 0,10 |
*Bu Genel Şartların yürürlüğe girmesinden itibaren bir yıl içerisinde Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Sigorta Eksperleri İcra Komitesi (SEİK) bünyesinde araç değerlerine ilişkin bir liste oluşturulur. Bu liste oluşturulana kadar, değer kaybı hesaplamasına esas olarak Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği (TSB) Kasko Araç Değer listesindeki bedel esas alınır. Bu liste oluşturulduktan sonra ise, TOBB SEİK listesindeki değer ise TSB Kasko Araç Değer Listesindeki değerlerin ortalaması alınır. Kasko Araç Değer Listesinde veya TOBB SEİK Araç Değer Listesinde yer almayan araçlarda piyasa rayiç bedeli piyasa analiz yöntemine göre belirlenir.
**Hasar boyutu belirlenirken KDV dahil tutarlar esas alınır.
***: Hasar Büyüklüğü Tanımları
KOD | PİYASA DEĞERİ 0 – 75.000 TL | PİYASA DEĞERİ 75.0001 – 150.000 TL | PİYASA DEĞERİ 150.0001 – 300.000 TL | PİYASA DEĞERİ 300.0001 TL ve üzeri araçlar |
A1 | %25,01 ve üzeri | %20,01 ve üzeri | %20,01 ve üzeri | %20,01 ve üzeri |
A2 | %15,01 - %25 | %12,01 - %20 | %10,01 - %20 | %8,01 - %20 |
A3 | %5,01 - %15 | %4,01 - %12 | %3,01 - %10 | %2,01 - %8 |
A4 | %5’e kadar | %4’e kadar | %3’e kadar | %2’ye kadar |
2. PİYASA ANALİZ YÖNTEMİNE GÖRE HESAPLAMA
Piyasa analiz yönteminde kaza sonrası hasarlanan araçların o günkü piyasa şartları çerçevesinde, kazanın sebebiyet verdiği hasarın onarımı sonrasında rayiç bedelinde ne kadar bir azalma söz konusu olacağı problemi ile ortaya çıkmaktadır. Aynı marka, model ve özellikteki biri hasar kaydı olan diğeri hasarsız iki aracın piyasadaki satış rakamlarının aynı olması durumu haliyle söz konusu olamayacaktır. Piyasa analiz yöntemi de bu durum göz önüne alındığında aracın hasarsız hali ile hasar görmüş hali arasındaki farkı ifade edecektir.
Yargıtay 17. Hukuk Dairesi E.2015/11245 – K. 2016/1045 – T.27.01.2016
“…aracın modeli, markası, özellikleri, hasarı, yapılan onarım işlemleri, kilometresi, olay tarihindeki yaşı, davacı tarafın iddiaları, davalının savunmaları ve tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirilerek aracın kaza öncesi hasarsız ikinci el piyasa rayiç değeri ile kaza meydana geldikten ve tamir edildikten sonraki ikinci el piyasa rayiç değeri arasındaki farka göre değer kaybının yeniden hesaplanması gerekmektedir.”
Bahsettiğimiz formül hesaplamalarının kanımızca da hakkaniyetsiz olduğu yanlarının var olması aşikardır. Ancak piyasa analiz yöntemine göre hesaplama yapıldığında, kaza öncesinde 100.000,00-TL rayici olan bir aracın kaza sonrası onarım sonucu rayiç bedeli 90.000,00-TL’ye düştüğünde aradaki fark olan 10.000,00-TL aslında aracın gerçek değer kaybı zararıdır.
Anayasa Mahkemesinin 09 Ekim 2020 tarihli 31269 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2019/40 Esas ve 2020/40 Karar sayılı 17.07.2020 tarihli kararı uyarınca 2918 sayılı KTK. 90. Maddenin birinci cümlesinde yer alan “…ve bu kanun çerçevesinde hazırlanan genel şartlarda…” ibaresi ve ikinci cümlesinde yer alan”…ve genel şartlarda…” ibaresi Anayasa’ya aykırı olduğundan iptal edilmiş ve yürürlüğü durdurulmuş olduğundan değer kaybının, aracın serbest piyasadaki ikinci el rayiç değerindeki düşüşe göre hesaplanmasının kabul edilmesi gerekmektedir.
Anayasa Mahkemesi’nin kararından önce Yargıtay’ın değer kaybının mevcut piyasa şartlarına göre hesaplama yapılması hususunda emsal kararları da bulunmaktaydı:
Yargıtay 17. Hukuk Dairesi E.2015/11245 – K. 2016/1045 – T.27.01.2016;
“…aracın modeli, markası, özellikleri, hasarı, yapılan onarım işlemleri, kilometresi, olay tarihindeki yaşı, davacı tarafın iddiaları, davalının savunmaları ve tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirilerek aracın kaza öncesi hasarsız ikinci el piyasa rayiç değeri ile kaza meydana geldikten ve tamir edildikten sonraki ikinci el piyasa rayiç değeri arasındaki farka göre değer kaybının yeniden hesaplanması gerekmektedir.”
HESAPLAMA YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
Günümüzde değer kaybı tazminatı miktarına ilişkin toplum içerisinde yanlış bir algı söz konusudur. Söz konusu kazalarda hasar miktarı ne kadar yüksekse değer kaybı tazminatının da o kadar yüksek miktarda çıkacağı düşünülür. Ancak ilgili formüllerde de örneklendirme yapıldığı üzere değer kaybı; hasar sonucu araçta değer kaybı hesaplaması yapılabilecek parçaların hasarlanması sonucu mümkün olabilmektedir. Örneğin kazada sadece tampon parçası hasarlanan bir araçta değer kaybı oluşmayacaktır. Ya da aynı özellikteki iki aracın bir tanesinde sadece çamurluk parçası, diğerinde çamurluk ve kaput parçaları hasarlanmışsa değer kaybı diğer araç için daha yüksek miktarda hesaplanabilecektir.
Ayrıca aracın kilometresi de hesaplamada büyük önem arz etmektedir. Araç kilometresi yükseldikçe formüle uygulanan eskime payı da o kadar çok yansımaktadır.
Her iki formülü de birbiri ile karşılaştırdığımızda hakkaniyete uygun olmayan yönleri bulunmaktadır. Kazanın kusurlu sürücünün hatasından kaynaklandığı göz önüne alındığında değer kaybı hesabı için formül hesaplamaları uygulandığında hakkaniyetsiz sonuçlar ortaya çıkabilmektedir. Kaza sonrasında aracın mekanik parçalarının herhangi birinde hasar meydana geldiğinde değer kaybı teminat dışı olmaktadır. Ancak araç, onarımı sebebiyle her halukarda kaza sonucu değer kaybetmiş olmaktadır. Araç yeniden satışa çıkarıldığında fiyatı hatasız emsallerinden daha düşük fiyata alıcı bulmaktadır. Bu sebeptendir ki değer kaybı zararının tam ve eksiksiz olarak tazminini piyasa şartlarına göre hesaplama yöntemi sağlamaktadır.
Uygulamaya baktığımızda önce 2015 yılında yürürlüğe giren Genel Şartlar EK-1’de bulunan hesaplama formülü dikkate alınarak hesaplama yapılmaktaydı. 2020 yılında değişiklik yapılan Genel Şartlar ile 01.04.2020 tarihinden sonra kesilen poliçelerde yeni hesaplama yöntemi uygulanmış, daha eski tarihli poliçeler için ise eski formül uygulanmaya devam etmiştir. Anayasa Mahkemesi’nin 17.07.2020 tarihli 2019/40 E. 2020/40 K. Sayılı kararı ile KTK 90. Maddesindeki “genel şartlar” ibaresinin kaldırılması ile birçok hakim ve hakem bu karara paralel olarak araçtaki değer kaybının piyasa şartlarına göre hesaplanması hususunda karar oluşturmaya başlamıştır.
Meslektaşlarımızın değer kaybı tazminatının formül hesaplamalarına göre değil, piyasa şartlarına göre hesaplanmasının en hakkaniyetli yöntem olduğu konusunda mesleki tecrübelerini kullanarak yargıyı ikna etmeleri ve bu yönde karar oluşturmak için uğraş sergilemeleri müvekkil lehine olumlu sonuçlar doğuracaktır.
DEĞER KAYBI NASIL TALEP EDİLİR?
Değer kaybı tazminatı zarar görenin zararı öğrendiği tarihten itibaren başlayarak 2 yıl her halde 10 yıl içerisinde kazada kusurlu aracın trafik sigortasının bulunduğu sigorta şirketinden ve müşterek ve müteselsilen sorumlu bulunan sürücü ve ruhsat sahibinden talep edilebilmektedir.
Eğer kazada kusurlu aracın kasko sigortası mevcut ise, değer kaybı kasko şirketinden de talep edilebilecektir.
Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasında Tarife Uygulama Esasları Hakkında Yönetmeliğin 14. Maddesinde;
“Bu Yönetmelikle veya Bakan tarafından tespit edilen asgari teminat tutarları üzerinde teminat verilmesi, motorlu kara taşıt araçları ihtiyari mali sorumluluk sigortası kapsamında ilave prim alınması şartıyla mümkündür.” denilmektedir.
Bunun doğal sonucu olarak değer kaybının kasko poliçesinden talep edilebilmesi için o poliçede İhtiyari Mali Mesuliyet Teminatının bulunması gerekmektedir.
Değer kaybı sigorta şirketine kazada zarar gören aracın hasar onarım resimleri, hasar evrakları, ruhsatı, hasar faturası vb. evraklar eklenerek bir dilekçe ile başvuru yapılarak talep edilir. Burada sigorta şirketi değer kaybı başvurusuna ilişkin olarak 15 günlük yasal süre içerisinde ödeme gerçekleştirmezse veyahut başvuruya ilişkin bir cevap vermezse sigorta uyuşmazlıklarını çözen kurum olan Sigorta Tahkim Komisyonuna başvuru yapılabilmektedir. Sigorta şirketinin yasal süresi içerisinde ödeme yaptığı ancak yapılan ödemenin değerlendirilmesi sonucu araçta aslında daha yüksek miktarda bir değer kaybı oluştuğu kanısına varıldığında da Sigorta Tahkim Komisyonu’na başvuru gerçekleştirilebilmektedir.
Sigorta Tahkim Komisyonu, 5864 sayılı sigortacılık kanunu kapsamında sigorta ettiren veya sigorta sözleşmesinden menfaat sağlayan kişiler ile riski üstlenen taraf arasında sigorta sözleşmesinden doğan uyuşmazlıkların çözümü amacıyla kurulmuştur.
Sigorta Tahkim Komisyonuna yapılacak başvurular, komisyonun internet sitesinde yer alan başvuru formu doldurularak, aracın hasarına ilişkin evraklar ve resimler, sigorta şirketine gönderilen başvuru dilekçesi, başvurunun sigorta şirketine tebliğ edildiğine dair alındı belgesi, hasar faturası, ruhsat, uyuşmazlık tutarına göre Sigorta Tahkim Komisyonu harç hesabına ödenecek olan makbuz, eğer vekâleten başvuru yapılıyorsa baro pulu içeren vekalet ve vekalet harcı gönderilmek suretiyle yapılır.
Tahkim Komisyonuna gönderilen başvuruya ilişkin raportörlerce başvuru şartlarının yerine getirilip getirilmediğine dair inceleme yapılır ve eksiklik görülmediği takdirde dosya hakeme havale edilir. Hakemin kural olarak dosyayı inceleme süresi 4 aydır. Hakem bu süreyi tarafların muvafakat vermesi durumunda uzatabilmektedir. Ancak bu süre yine de uygulamada ortalama 5-6 ayı bulabilmektedir. Hakemler tarafından verilen kararlarlar ilam niteliğinde olup 5.000 TL’nin altındaki uyuşmazlıklara ilişkin kararlar kesin olup kararlara itiraz yolu kapalıdır.
Dava yolu veya icra yolu ile de talep edilmesi mümkün olan değer kaybı tazminatı eğer sigorta şirketinden bu yollardan biri ile talep edilecekse, KTK 97. Maddesi gereğince “Zarar görenin, zorunlu mali sorumluluk sigortasında öngörülen sınırlar içinde dava yoluna gitmeden önce ilgili sigorta kuruluşuna yazılı başvuruda bulunması gerekir. Sigorta kuruluşunun başvuru tarihinden itibaren en geç 15 gün içinde başvuruyu yazılı olarak cevaplamaması veya verilen cevabın talebi karşılamadığına ilişkin uyuşmazlık olması hâlinde, zarar gören dava açabilir veya 5684 sayılı Kanun çerçevesinde tahkime başvurabilir.” sigorta şirketine başvuru yapılması zorunludur.
Yazar: İrem Kadifeci Sert
Hepimiz için trafiğe çıkmak hayatın olağan şartlarından biri olsa da trafikteyken kaza riski ile karşı karşıya gelme ihtimali de bir hayli yüksektir. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre 2019 yılında 1 milyon 168 bin 144 adet trafik kazası gerçekleşmiştir. Trafik kazası nedeniyle aracın hasar bedelini sigorta şirketinden tahsil ederken, artık birçoğumuz aracın 2. El piyasada uğramış olduğu değer kaybı zararını da tahsil etmek istiyoruz. Fakat çoğu zaman sigorta şirketleri tarafından ödenen değer kaybı bedelleri zararımızı tam olarak karşılamadığı gibi, benzer özelliklere sahip ve benzer şekillerde hasarlanan araçlar arasında da değer kaybı zararı büyük farklılıklar gösterebiliyor. Bu yazımızda, sigorta şirketinden kaza sonrası talep edilebilecek değer kaybı bedelini kısaca tanımlayacak ve peşinden de değer kaybı zararının uygulamada hangi yöntemlerle hesaplandığını ve Yargıtay kararları ışığında yasal hesaplama yöntemlerinin neler olduğunu teknik ve hukuki yönleriyle ele alacağız.
DEĞER KAYBI NEDİR?
Değer kaybı, aracın kaza sonrası onarımından sonraki değeri ile hasarsız değeri arasındaki farkı ifade eder. Nitekim Yargıtay 17. Hukuk Dairesi 2016/966 E., 2016/5728 K. Sayılı kararında;
“Değer kaybı, aracın trafik kazası sonucu hasarlanıp, onarılmasından sonraki değeri ile hiç hasarlanmamış haldeki değeri arasındaki farka ilişkin olup, araçtaki değer kaybı belirlenirken, aracın markası, yaşı, modeli ve hasar gördüğü kısımları dikkate alınarak aracın kaza tarihinden önceki 2. el satış değerinin tespiti ile aracın tamir edildikten sonra ikinci el satış değerinin tespiti ve arasındaki fark göz önüne alınmaktadır.” demektedir.
Bunun doğal bir sonucu olarak da değer kaybı hesabı yapılabilmesi için öncelikle aracın en az iki taraflı bir kazaya karışmış olması gerekmektedir. Değer kaybı zararı haksız fiilden kaynaklı olarak ortaya çıkan bir tazminat alacağıdır. Haksız fiil TBK madde 49’ da düzenlenmiştir. Buna göre “Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür.” Bu hükümden hareketle değer kaybından sorumlu olan taraf kazada kusuru olan taraftır. Değer kaybı tazminatından kusurlu aracın trafik sigortacısı poliçe limitleri ve kusur oranı dâhilinde sorumlu olabilmekteyken, kazada kusurlu sürücü ve ruhsat sahibi de haksız fiil nedeniyle gerçekleşen eylemden dolayı kusuru oranında sigorta şirketi ile birlikte mütelselsilen sorumludur.
DEĞER KAYBI ZARARI NASIL HESAPLANIR?
Değer kaybı tazminatının hesaplanmasında iki farklı yöntem söz konusudur. Bunlardan ilki formül hesaplaması ikincisi ise aracın kaza öncesi ve kaza sonrasında piyasa şartlarında meydana gelen değer düşümü sonucu hesaplanan piyasa analiz yöntemidir. Bu hesaplama yöntemlerinden formül hesaplaması ise, 01.04.2020 yılında yürürlüğe giren Genel Şartlar önceki ve sonraki durum olmak üzere iki farklı şekilde karşımıza çıkmaktadır.
1. FORMÜL HESAPLAMASI
(a) 01.04.2020 TARİHİNDE YÜRÜRLÜĞE GİREN “KARAYOLLARI MOTORLU ARAÇLAR ZORUNLU MALİ SORUMLULUK SİGORTASI GENEL ŞARTLARINDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR GENEL ŞARTLAR” DAN ÖNCEKİ DURUM
01.04.2020 tarihinden önce değer kaybı hesabı 14.05.2015 tarihli ve 29355 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları Ek-1’e göre hesaplanmaktaydı, bu hesaplamaya göre bilirkişiler tarafından emsal satılık araç ilanları ve aracın ikinci el rayiç değerleri üzerinde bir rayiç bedel belirlenerek yapılmaktaydı. Ancak hesaplama formülünde aracın kilometresinin 15.000 km üzerinde olması halinde kilometre ıskontosu uygulanmakta ve kilometre 165.000 olduğunda da formülün sonucu sıfır çıkmaktaydı. Bu da 165.000 km üzerindeki araçlarda değer kaybı oluşmayacağı anlamına geliyordu.
Tüm bunlara ek olarak, değer kaybı tazminatının sigorta poliçesinde teminat dışında kalan halleri söz konusuydu.
Pert işlemi görmüş araçlara ilişkin talepler, mini onarım ile giderilebilecek nitelikteki hasarlara ilişkin talepler, mekanik anlamda meydana gelmiş hasarlara ilişkin talepler teminat dışında oldukları için bu nitelikteki hasarlara ilişkin değer kaybı talepleri reddedilmekteydi.
Aşağıda 14.05.2015 tarihli 29355 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartları EK-1’e göre değer kaybı hesaplamasının nasıl yapıldığını bir örnekle açıklayalım:
Bahse konu örnek kazada hasar gören aracın kaza sonrası rayiç bedelinin 100.000 TL, kilometresinin de 14.000 TL olduğunu varsayalım. Kaza sonucu aracın bagaj kapağında düzeltme ve boya işlemi yapılmış olsun.
Bu parçalara ilişkin düzeltme yapılan kaporta aksamı olan bagaj kapağının çarpanı 1.20, boya uygulanan aksam da 0,75 olarak alınmalıdır. Bu oranlar aşağıda yer alan 2015 yılında yayımlanan Genel Şartlar EK-1’deki formül hesaplamasında verilen bilgiler ışığında tespit edilmiştir.
14.05.2015 TARİHLİ 29355 SAYILI RESMİ GAZETEDE YAYIMLANAN GENEL ŞARTLAR EK-1:
ARAÇTA YAPILAN İŞLEMLER
A.KAYNAKLI PARÇALARDA DEĞİŞİM
| ADET | ÇARPAN |
|
ORTA DİREK DEĞİŞİM |
| 3 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
MARŞPİYEL DEĞİŞİM |
| 3 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
ARKA ÇAMURLUK DEĞİŞİM |
| 3,5 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
HAVUZ SACI DEĞİŞİM |
| 3 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
ARKA PANEL DEĞİŞİM |
| 2,5 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
TAVAN SACI DEĞİŞİM |
| 4,5 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
TOPLAM=T1
B.KAYNAKLI ANA PARÇALARDA DÜZELTME (Bu bölümde eksper hasar ve onarım şeklinin değer kaybına etkisini 1 ila 5 arasında puanlayacaktır)
| EKSPER TAKDİRİ (1-5) | ÇARPAN |
|
ŞASE DÜZELTME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
ŞASE KESME |
| 0,75 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
TAVAN SACI DÜZELTME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
ORTA DİREK DÜZELTME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
ARKA PANEL DÜZELTME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
HAVUZ SACI DÜZELTME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
ARKA ÇAMURLUK DÜZETLME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
MARŞPİYEL DÜZELTME |
| 0,7 | (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)xARD 100
|
TOPLAM=T2
C.YUKARIDAKİ LİSTELERDE YER ALMAYAN DİĞER PARÇALAR
| ADET | ÇARPAN |
|
KAYNAK YAPILAN KAPORTA AKSAMI |
| 1,2 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
DÜZELTME YAPILAN KAPORTA AKSAMI |
| 1,2 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
DEĞİŞEN KAPORTA AKSAMI |
| 1,0 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
TOPLAM=T3
A-B-C. BOYA UYGULANAN AKSAM (Yukarıdaki Tüm Listelerde Boya Uygulanan Parça Adedi)
| ADET | ÇARPAN |
|
BOYA UYGULANAN AKSAM |
| 0,75 | (ADETxÇARPAN)XARD 100
|
TOPLAM=T4
ÖZET OLARAK;
A. (ADETxÇARPAN)XARD +…+… = T1
100
B. (EKSPERTAKDİRİxÇARPAN)XARD +…+... =T2
100
C. (ADETxÇARPAN)XARD +…+… = T3
100
A-B-C. (ADETxÇARPAN)XARD +…+… = T4
100
Araç KM’si 15.000 ve altında ise,
DEĞER KAYBI=(T1+T2+T3+T4)
Araç KM’si 15.001 ve üstünde ise,
DEĞER KAYBI=(T1+T2+T3+T4)-[ (T1+T2+T3+T4) X ((KM-15000/75000))]
2
Ayrıca belirtmek gerekirse formülde eksper takdirinden de bahsedilmiştir. Örneğin düzeltilen bir parçada meydana gelen hasar çok büyük, çok küçük veya ortalama bir hasar olabilir. Bu durumda eksper 1 den 5 e kadar eksper takdiri kullanabilecektir.
Biz eksper takdiri yokmuş gibi varsayarak bu bilgiler ışığında değer kaybını hesaplayalım:
PARÇA | YAPILAN İŞLEM | KAPORTA ONARIM KATSAYISI | BOYA ONARIM KATSAYISI |
BAGAJ KAPAĞI | DÜZELTME + BOYA | 1,20 | 0,75 |
TOPLAM | 1,95 | ||
Aracın Rayiç Değeri : 100.000 TL
Kilomere : 14.000 km
Değer kaybı : (100.000,00-TL X %1,95) 1950 TL
Aracın kilometresi örneğin 60.000 olsaydı?
Aracın Rayiç Değeri : 100.000 TL
Kilomere : 60.000 km
Değer kaybı : (100.000,00-TL X %1,95) 1950 TL
İndirilecek Değer Kaybı : (60.000 KM – 15.000 KM / 75.000 KM / 2) X 1950 TL 585 TL
Gerçek Değer Kaybı : (1950 TL – 585 TL) 1365 TL
Yine bu bağlamda bahse konu genel şartlara eklenen değer kaybı hesaplamasında kullanılacak formülün işletilebilmesi için vasıtanın kaza tarihindeki ikinci el piyasa rayiç değerinin temel olarak alınması ve ikinci el piyasa rayiç değerinin ise zaten aracın sahip olduğu aksesuar ve ekipmanları ile kilometresine göre belirlenmesine rağmen formül içinde çıkan değer kaybı miktarının ikinci kez kilometre kat sayısı ile iskontoya tabi olması durumu hakkaniyetli değildir.
Yukarıda örnek gösterdiğimiz aracın kilometresi 165.000 km olsaydı sonuç aşağıdaki gibi olacaktı:
Aracın Rayiç Değeri : 100.000 TL
Kilomere : 165.000 km
Değer kaybı : (100.000,00-TL X %1,95) 1950 TL
İndirilecek Değer Kaybı : (165.000 KM – 15.000 KM / 75.000 KM / 2) X 1950 TL 1950 TL
Gerçek Değer Kaybı : (1950 TL – 1950 TL) 0 TL
Görüleceği üzere araç kilometresi ne kadar fazla ise değer kaybı miktarı da o kadar düşük çıkmaktadır. Kilometre 165.000 olduğunda da formül 0 TL çıkmakta, yani araçta değer kaybı oluşmamaktadır.
(b) 01.04.2020 TARİHİNDE YÜRÜRLÜĞE GİREN “KARAYOLLARI MOTORLU ARAÇLAR ZORUNLU MALİ SORUMLULUK SİGORTASI GENEL ŞARTLARINDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR GENEL ŞARTLAR” DAN SONRAKİ DURUM
20 Mart 2020 tarihli 31074 sayılı resmî gazetede yayımlanan, 01.04.2020 tarihinde yürürlüğe giren “Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası Genel Şartlarında Değişiklik Yapılmasına Dair Genel Şartlar” ile formül hesaplamasında değişiklik yapılmıştır.
Buna göre poliçesi 01.04.2020 tarihinden sonra düzenlenen poliçelerde hesaplama yöntemi 31074 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan hesaplama formülü dikkate alınacaktır. 2015 yılında yürürlüğe giren Genel Şartlar EK-1’den farklı olarak bu hesaplamada aracın hasar bedeli bilinmeden hesaplama yapılamamaktadır. Ayrıca genel şartlara aşağıdaki geçici madde eklenmiştir:
“GEÇİCİ MADDE 2 - Bu maddeyi ihdas eden Genel Şartların yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Sigorta Eksperleri İcra Komitesi tarafından araç değerlerine ilişkin bir liste oluşturulur ve resmî internet sitesinde bu liste ilan edilir.” Denilmektedir.
Bu liste yayımlanana kadar aracın rayiç değerinin tespiti Kasko Değer Listesindeki bedeller dikkate alınarak yapılmaktadır.
Ayrıca aynı genel şartlarda;
“3. Araçta meydana gelen maddi hasarın, aracın rayiç bedelinin %2’sinin altında kalması halinde değer kaybı tazminatı araçta meydana gelen maddi hasar tutarını aşamaz.” Denmiştir. Bu da demektir ki eğer formülde hasar faturasında yer alan KDV li hasar miktarımdan daha yüksek bir değer kaybı hesaplanırsa bu rakamı talep edilemez, değer kaybı aslında fatura bedeli kadardır.
Bunu bir örnekle açıklamak gerekirse; KDV dahil 1.000-TL hasar bedeli ödenmiş rayici 100.000 TL olan bir araçta 100.000-TL’nin %2’si olan 2.000-TL hesaplanır ve fatura bedeli rayiç bedelin %2’sinin altında kaldığı için formülde değer kaybı miktarı fatura bedelinden yüksek çıktığında, örneğin 5.000-TL olduğunda, en fazla fatura bedeli kadar, yani 1.000-TL değer kaybı talep edilebilir.
Yukarıda 2015 yılı Genel Şartlardan bahsederken uyguladığımız örneği bu formüle uyarladığımızda:
Aracın Rayiç Değeri : 100.000 TL (Kasko değer listesi baz alındığını varsayalım)
Kilomere : 15.000 km
Hasar Miktarı : 10.000 TL
Baz Değer kaybı : (Aracın Rayiç bedeli x %19) 19.000 TL
Total Değer kaybı : (Baz değer kaybı X Hasar Boyutu Katsayısı X Km Katsayısı)
: (19.000 TL X 0,25 X 0,90) 4.275 TL
Total değer kaybı hesaplanırken alınan oranlar aşağıda yer alan 20 Mart 2020 tarihli 31074 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan formül hesaplamasından alınmıştır.
20 MART 2020 TARİHLİ 31074 SAYILI RESMİ GAZETEDE YAYIMLANAN KARAYOLLARI MOTORLU ARAÇLAR ZORUNLU MALİ SORUMLULUK SİGORTASI GENEL ŞARTLARINDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR GENEL ŞARTLAR:
Baz Değer Kaybı = Aracın Rayiç Değeri* x %19
Total Değer Kaybı = Baz Değer kaybı x Hasar Boyutu Katsayısı x Araç Kullanılmışlık Düzeyi (KM) Katsayısı
KOD | HASAR BOYUTU** | KATSAYI |
A1*** | Büyük Hasar | 0,90 |
A2*** | Orta Hasar | 0,75 |
A3*** | Küçük Hasar | 0,50 |
A4*** | Basit Hasar | 0,25 |
KULLANILMIŞLIK DÜZEYİ (KM) | KATSAYI |
0 – 14.999 | 0,90 |
15.000 – 29.999 | 0,80 |
30.000 – 44.999 | 0,60 |
45.000 – 59.999 | 0,40 |
60.000 – 74.999 | 0,30 |
75.000 – 149.999 | 0,20 |
150.000 ve üzeri | 0,10 |
*Bu Genel Şartların yürürlüğe girmesinden itibaren bir yıl içerisinde Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Sigorta Eksperleri İcra Komitesi (SEİK) bünyesinde araç değerlerine ilişkin bir liste oluşturulur. Bu liste oluşturulana kadar, değer kaybı hesaplamasına esas olarak Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği (TSB) Kasko Araç Değer listesindeki bedel esas alınır. Bu liste oluşturulduktan sonra ise, TOBB SEİK listesindeki değer ise TSB Kasko Araç Değer Listesindeki değerlerin ortalaması alınır. Kasko Araç Değer Listesinde veya TOBB SEİK Araç Değer Listesinde yer almayan araçlarda piyasa rayiç bedeli piyasa analiz yöntemine göre belirlenir.
**Hasar boyutu belirlenirken KDV dahil tutarlar esas alınır.
***: Hasar Büyüklüğü Tanımları
KOD | PİYASA DEĞERİ 0 – 75.000 TL | PİYASA DEĞERİ 75.0001 – 150.000 TL | PİYASA DEĞERİ 150.0001 – 300.000 TL | PİYASA DEĞERİ 300.0001 TL ve üzeri araçlar |
A1 | %25,01 ve üzeri | %20,01 ve üzeri | %20,01 ve üzeri | %20,01 ve üzeri |
A2 | %15,01 - %25 | %12,01 - %20 | %10,01 - %20 | %8,01 - %20 |
A3 | %5,01 - %15 | %4,01 - %12 | %3,01 - %10 | %2,01 - %8 |
A4 | %5’e kadar | %4’e kadar | %3’e kadar | %2’ye kadar |
2. PİYASA ANALİZ YÖNTEMİNE GÖRE HESAPLAMA
Piyasa analiz yönteminde kaza sonrası hasarlanan araçların o günkü piyasa şartları çerçevesinde, kazanın sebebiyet verdiği hasarın onarımı sonrasında rayiç bedelinde ne kadar bir azalma söz konusu olacağı problemi ile ortaya çıkmaktadır. Aynı marka, model ve özellikteki biri hasar kaydı olan diğeri hasarsız iki aracın piyasadaki satış rakamlarının aynı olması durumu haliyle söz konusu olamayacaktır. Piyasa analiz yöntemi de bu durum göz önüne alındığında aracın hasarsız hali ile hasar görmüş hali arasındaki farkı ifade edecektir.
Yargıtay 17. Hukuk Dairesi E.2015/11245 – K. 2016/1045 – T.27.01.2016
“…aracın modeli, markası, özellikleri, hasarı, yapılan onarım işlemleri, kilometresi, olay tarihindeki yaşı, davacı tarafın iddiaları, davalının savunmaları ve tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirilerek aracın kaza öncesi hasarsız ikinci el piyasa rayiç değeri ile kaza meydana geldikten ve tamir edildikten sonraki ikinci el piyasa rayiç değeri arasındaki farka göre değer kaybının yeniden hesaplanması gerekmektedir.”
Bahsettiğimiz formül hesaplamalarının kanımızca da hakkaniyetsiz olduğu yanlarının var olması aşikardır. Ancak piyasa analiz yöntemine göre hesaplama yapıldığında, kaza öncesinde 100.000,00-TL rayici olan bir aracın kaza sonrası onarım sonucu rayiç bedeli 90.000,00-TL’ye düştüğünde aradaki fark olan 10.000,00-TL aslında aracın gerçek değer kaybı zararıdır.
Anayasa Mahkemesinin 09 Ekim 2020 tarihli 31269 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2019/40 Esas ve 2020/40 Karar sayılı 17.07.2020 tarihli kararı uyarınca 2918 sayılı KTK. 90. Maddenin birinci cümlesinde yer alan “…ve bu kanun çerçevesinde hazırlanan genel şartlarda…” ibaresi ve ikinci cümlesinde yer alan”…ve genel şartlarda…” ibaresi Anayasa’ya aykırı olduğundan iptal edilmiş ve yürürlüğü durdurulmuş olduğundan değer kaybının, aracın serbest piyasadaki ikinci el rayiç değerindeki düşüşe göre hesaplanmasının kabul edilmesi gerekmektedir.
Anayasa Mahkemesi’nin kararından önce Yargıtay’ın değer kaybının mevcut piyasa şartlarına göre hesaplama yapılması hususunda emsal kararları da bulunmaktaydı:
Yargıtay 17. Hukuk Dairesi E.2015/11245 – K. 2016/1045 – T.27.01.2016;
“…aracın modeli, markası, özellikleri, hasarı, yapılan onarım işlemleri, kilometresi, olay tarihindeki yaşı, davacı tarafın iddiaları, davalının savunmaları ve tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirilerek aracın kaza öncesi hasarsız ikinci el piyasa rayiç değeri ile kaza meydana geldikten ve tamir edildikten sonraki ikinci el piyasa rayiç değeri arasındaki farka göre değer kaybının yeniden hesaplanması gerekmektedir.”
HESAPLAMA YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
Günümüzde değer kaybı tazminatı miktarına ilişkin toplum içerisinde yanlış bir algı söz konusudur. Söz konusu kazalarda hasar miktarı ne kadar yüksekse değer kaybı tazminatının da o kadar yüksek miktarda çıkacağı düşünülür. Ancak ilgili formüllerde de örneklendirme yapıldığı üzere değer kaybı; hasar sonucu araçta değer kaybı hesaplaması yapılabilecek parçaların hasarlanması sonucu mümkün olabilmektedir. Örneğin kazada sadece tampon parçası hasarlanan bir araçta değer kaybı oluşmayacaktır. Ya da aynı özellikteki iki aracın bir tanesinde sadece çamurluk parçası, diğerinde çamurluk ve kaput parçaları hasarlanmışsa değer kaybı diğer araç için daha yüksek miktarda hesaplanabilecektir.
Ayrıca aracın kilometresi de hesaplamada büyük önem arz etmektedir. Araç kilometresi yükseldikçe formüle uygulanan eskime payı da o kadar çok yansımaktadır.
Her iki formülü de birbiri ile karşılaştırdığımızda hakkaniyete uygun olmayan yönleri bulunmaktadır. Kazanın kusurlu sürücünün hatasından kaynaklandığı göz önüne alındığında değer kaybı hesabı için formül hesaplamaları uygulandığında hakkaniyetsiz sonuçlar ortaya çıkabilmektedir. Kaza sonrasında aracın mekanik parçalarının herhangi birinde hasar meydana geldiğinde değer kaybı teminat dışı olmaktadır. Ancak araç, onarımı sebebiyle her halukarda kaza sonucu değer kaybetmiş olmaktadır. Araç yeniden satışa çıkarıldığında fiyatı hatasız emsallerinden daha düşük fiyata alıcı bulmaktadır. Bu sebeptendir ki değer kaybı zararının tam ve eksiksiz olarak tazminini piyasa şartlarına göre hesaplama yöntemi sağlamaktadır.
Uygulamaya baktığımızda önce 2015 yılında yürürlüğe giren Genel Şartlar EK-1’de bulunan hesaplama formülü dikkate alınarak hesaplama yapılmaktaydı. 2020 yılında değişiklik yapılan Genel Şartlar ile 01.04.2020 tarihinden sonra kesilen poliçelerde yeni hesaplama yöntemi uygulanmış, daha eski tarihli poliçeler için ise eski formül uygulanmaya devam etmiştir. Anayasa Mahkemesi’nin 17.07.2020 tarihli 2019/40 E. 2020/40 K. Sayılı kararı ile KTK 90. Maddesindeki “genel şartlar” ibaresinin kaldırılması ile birçok hakim ve hakem bu karara paralel olarak araçtaki değer kaybının piyasa şartlarına göre hesaplanması hususunda karar oluşturmaya başlamıştır.
Meslektaşlarımızın değer kaybı tazminatının formül hesaplamalarına göre değil, piyasa şartlarına göre hesaplanmasının en hakkaniyetli yöntem olduğu konusunda mesleki tecrübelerini kullanarak yargıyı ikna etmeleri ve bu yönde karar oluşturmak için uğraş sergilemeleri müvekkil lehine olumlu sonuçlar doğuracaktır.
DEĞER KAYBI NASIL TALEP EDİLİR?
Değer kaybı tazminatı zarar görenin zararı öğrendiği tarihten itibaren başlayarak 2 yıl her halde 10 yıl içerisinde kazada kusurlu aracın trafik sigortasının bulunduğu sigorta şirketinden ve müşterek ve müteselsilen sorumlu bulunan sürücü ve ruhsat sahibinden talep edilebilmektedir.
Eğer kazada kusurlu aracın kasko sigortası mevcut ise, değer kaybı kasko şirketinden de talep edilebilecektir.
Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasında Tarife Uygulama Esasları Hakkında Yönetmeliğin 14. Maddesinde;
“Bu Yönetmelikle veya Bakan tarafından tespit edilen asgari teminat tutarları üzerinde teminat verilmesi, motorlu kara taşıt araçları ihtiyari mali sorumluluk sigortası kapsamında ilave prim alınması şartıyla mümkündür.” denilmektedir.
Bunun doğal sonucu olarak değer kaybının kasko poliçesinden talep edilebilmesi için o poliçede İhtiyari Mali Mesuliyet Teminatının bulunması gerekmektedir.
Değer kaybı sigorta şirketine kazada zarar gören aracın hasar onarım resimleri, hasar evrakları, ruhsatı, hasar faturası vb. evraklar eklenerek bir dilekçe ile başvuru yapılarak talep edilir. Burada sigorta şirketi değer kaybı başvurusuna ilişkin olarak 15 günlük yasal süre içerisinde ödeme gerçekleştirmezse veyahut başvuruya ilişkin bir cevap vermezse sigorta uyuşmazlıklarını çözen kurum olan Sigorta Tahkim Komisyonuna başvuru yapılabilmektedir. Sigorta şirketinin yasal süresi içerisinde ödeme yaptığı ancak yapılan ödemenin değerlendirilmesi sonucu araçta aslında daha yüksek miktarda bir değer kaybı oluştuğu kanısına varıldığında da Sigorta Tahkim Komisyonu’na başvuru gerçekleştirilebilmektedir.
Sigorta Tahkim Komisyonu, 5864 sayılı sigortacılık kanunu kapsamında sigorta ettiren veya sigorta sözleşmesinden menfaat sağlayan kişiler ile riski üstlenen taraf arasında sigorta sözleşmesinden doğan uyuşmazlıkların çözümü amacıyla kurulmuştur.
Sigorta Tahkim Komisyonuna yapılacak başvurular, komisyonun internet sitesinde yer alan başvuru formu doldurularak, aracın hasarına ilişkin evraklar ve resimler, sigorta şirketine gönderilen başvuru dilekçesi, başvurunun sigorta şirketine tebliğ edildiğine dair alındı belgesi, hasar faturası, ruhsat, uyuşmazlık tutarına göre Sigorta Tahkim Komisyonu harç hesabına ödenecek olan makbuz, eğer vekâleten başvuru yapılıyorsa baro pulu içeren vekalet ve vekalet harcı gönderilmek suretiyle yapılır.
Tahkim Komisyonuna gönderilen başvuruya ilişkin raportörlerce başvuru şartlarının yerine getirilip getirilmediğine dair inceleme yapılır ve eksiklik görülmediği takdirde dosya hakeme havale edilir. Hakemin kural olarak dosyayı inceleme süresi 4 aydır. Hakem bu süreyi tarafların muvafakat vermesi durumunda uzatabilmektedir. Ancak bu süre yine de uygulamada ortalama 5-6 ayı bulabilmektedir. Hakemler tarafından verilen kararlarlar ilam niteliğinde olup 5.000 TL’nin altındaki uyuşmazlıklara ilişkin kararlar kesin olup kararlara itiraz yolu kapalıdır.
Dava yolu veya icra yolu ile de talep edilmesi mümkün olan değer kaybı tazminatı eğer sigorta şirketinden bu yollardan biri ile talep edilecekse, KTK 97. Maddesi gereğince “Zarar görenin, zorunlu mali sorumluluk sigortasında öngörülen sınırlar içinde dava yoluna gitmeden önce ilgili sigorta kuruluşuna yazılı başvuruda bulunması gerekir. Sigorta kuruluşunun başvuru tarihinden itibaren en geç 15 gün içinde başvuruyu yazılı olarak cevaplamaması veya verilen cevabın talebi karşılamadığına ilişkin uyuşmazlık olması hâlinde, zarar gören dava açabilir veya 5684 sayılı Kanun çerçevesinde tahkime başvurabilir.” sigorta şirketine başvuru yapılması zorunludur.
Yazar: İrem Kadifeci Sert