UYGULAMADA ELEKTRONİK ÖDEME YÖNTEMLERİ
Elektronik ticaretin en önemli araçlarından biri olan elektronik ödeme, mal veya hizmet alım satımında yapılması gereken ödemenin dijital yollar kullanılmak suretiyle yapılması ve ekonomik değerlerin ticari ilişkinin tarafları arasında yine dijital yollarla el değiştirmesidir.[1] Geleneksel ödeme yöntemi olan nakit ödeme haricindeki çeşitli dijital cihaz ve yazılımlar aracılığı ile yapılan tüm ödemeler elektronik ödeme kavramı içinde sayılabilir.
Yapılan araştırmalara göre, 2019 yılında dünyada 5,11 milyar mobil kullanıcı bulunmaktadır. Dünyada internet kullanıcısı sayısı ise 4,38 milyardır. Bu rakamlar 2018 yılındaki rapora göre dünya nüfusunun % 1, mobil kullanıcı oranının % 2 ve internet kullanıcısının ise %9 oranında arttığını göstermektedir.[2] İnternet kullanıcısı sayısındaki bu artış hiç kuşkusuz hem dünyada hem de ülkemizde elektronik ticareti ve elektronik ödeme yöntemlerinin gelişimini de hızla etkisi altına almaktadır. Ödeme yöntemleri konusunda yapılan araştırmalara göre ise, 2019 yılında elektronik ödeme özellikle Asya’da % 32 büyüme, Orta Avrupa, Orta Doğu ve Afrika’da % 19 büyüme göstermiştir. Bu rakamlar 2022 yılına kadar küresel olarak 1.046 milyar dolarlık nakit dışı işlemlere çıkması öngörülmekte ve bu da yıllık % 14'lük büyüme oranına denk gelmektedir.[3]
Bu minvalde, çevrimiçi alışveriş başta olmak üzere internet ortamında gerçekleştirilen tüm ticari faaliyetlerde kullanılan başlıca elektronik ödeme yöntemleri ve bu yöntemlerin genel özellikleri aşağıda alt başlıklarda detaylı bir şekilde izah edilmeye çalışılacaktır.
Kredi Kartları ve Sanal Kartlar
Elektronik ödeme en eski ve en yaygın kullanım aracı kredi kartları olmakla, aynı zamanda kredi kartı hamillerinin internette yapacakları ödemeler konusunda suiistimallere karşı hala çok tedirgin davrandıkları görülmekteyse de[4] genç nüfusun ve dijital dönüşümün etkisiyle ülkemizde kartların internet alışverişlerinde kullanılma oranı çok hızlı artmaktadır. BKM’ nin 2019 Değerlendirme Raporuna göre, kredi kartı sayısı, yeni kullanıcılarla birlikte, 2019 yılında bir önceki yıla oranla yüzde 5 artışla yaklaşık 70 milyona ulaşırken, banka kartı sayısı ise yüzde 14 artışla 166 milyona çıkarak toplam 236 milyon kart adediyle ülkemiz Avrupa liderliğini sürdürmektedir. Yine aynı rapora göre 2018 yılında 139 milyar TL olarak gerçekleşen internetten yapılan kartlı ödemeler, 2019 yılında yüzde 37 artarak 190 milyar TL’ye yükselmiştir.[5]
Kredi kartı, 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu m. 3’ e göre, “Nakit kullanımı gerekmeksizin mal ve hizmet alımım veya nakit çekme olanağı sağlayan basılı kartı veya fiziki varlığı bulunmayan kart numarası” olarak tanımlanmıştır.[6] Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere kredi kartları sadece plastik bir kartı ifade etmekten öte maddi bir karşılığı olmayan kart numaralarını da ifade etmektedir. Elektronik ticarette en çok kullanılan ödeme yöntemi kredi kartlarıdır. Kredi kartlarının elektronik ticarette yoğun olarak kullanılması sonucu çeşitli güvenlik sorunlarını bertaraf edebilmek amacıyla “sanal kart” uygulaması geliştirilmiştir. Sanal kart, kredi kartlarına ek bir kartmış gibi oluşturulan ve müşterinin yüklediği bakiye kadar işlem limiti olan, ayrıca kredi kartının barındırdığı numaraları ve kimlik bilgilerini barındırmayan bir karttır.[7] Bu başlık altındaki açıklamalarımızda her iki unsuru da kredi kartı olarak ifade edeceğiz.
Kredi kartları hem bir ödeme yöntemi hem de bir kredilendirme yöntemidir. Kredi kartları ile nakit para kullanmadan üye işyerlerinde banka ile entegrasyonu sağlayan POS cihazları vasıtasıyla veya online işlemlerde sanal poslarla ödeme yapmayı sağlamakta aynı zamanda kart hamiline limiti kadar kredi sağlamakta, kart hamili de ilgili kredi bedelini bankaya tek seferde veya taksitler halinde ödeyebilmektedir.[8]
Kredi kartı ile ödeme yönteminde, kartı çıkaran kuruluş[9] ile kart hamili arasında kredi kartı sözleşmesi veya üye işyeri anlaşması yapan kuruluş ile üye işyeri[10] arasında (üye işyeri sözleşmesi) yapılan iki ayrı sözleşme bulunmaktadır.[11] Ayrıca kart çıkaran kuruluşlar genellikle uluslararası kartlı sistem kuruluşları[12] (Visa MasterCard American Express) ile imzalamış oldukları lisans anlaşmaları kapsamında kart düzenleyip kullanıma sunmaktadırlar. Kartlı sistem kuruluşları ise lisans sözleşmesi imzalayarak kartlara ilişkin kullanım haklarını kart çıkaran kuruluşlara devrettiklerinden üç taraflı ilişki açısından üye işyeri ve kart hamili ile hukuki açıdan muhatap olmamaktadır.[13]
Elektronik Çek
Elektronik çek de kâğıt çeke benzer bir sistemle çalışmakta fakat dijital ortamda doldurulmakta ve imzalanmakta ve yine dijital ortamda gönderilmektedir.[14] Alacaklı da yine aynı şekilde elektronik çeki dijital ortamda kendi bankasına göndermektedir.[15] Kağıt çekte olduğu gibi bu sistemde de çek alacaklısının bankası yine borçlunun bankası ile görüşerek çekin tahsil işlemi bankalar arasında yürütülür.[16] Bu sistemde belli güvenlik yazılımları ve dijital imza ile elektronik çek, kağıt çeke göre oldukça güvenilir bir fayda sunmaktadır.
Yazar: Feride Hilal İMAL / Avukat
Elektronik Ödeme Yöntemleri isimli çalışmamızın ilk bölümü olan “6493 Sayılı Ödeme Ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri Ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun Çerçevesinde Ödeme Sistematiğinin İşleyişi Ve Oyuncuları” başlıklı makalemize bu linkten ulaşabilirsiniz.
Elektronik Ödeme Yöntemleri isimli çalışmamızın ikinci bölümü olan “Genel Anlamda Ödeme ve Para” başlıklı makalemize bu linkten ulaşabilirsiniz.
Elektronik Ödeme Yöntemleri isimli çalışmamızın dördüncü bölümü olan “Elektronik Para” başlıklı makalemize bu linkten ulaşabilirsiniz.
[1]YILDIRIM, s. 19.
[2] Bu hususta bkz. https://wearesocial.com/global-digital-report-2019, Erişim Tarihi: 20.04.2020.
[3] Bu hususta bkz. https://www.capgemini.com/news/world-payments-report-2019/, Erişim tarihi: 20.04.2020.
[4] SENER, s. 457.
[5]Bu hususta bkz. www.bkm.com.tr, Erişim tarihi: 20.04.2020.
[6] RG. 23.02.2006, S. 5464.
[7]KAYA, s. 88.
[8] POLAT, s. 43.
[9] Kart çıkaran kuruluş 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu’nda “Banka kartı veya kredi kartı düzenleme yetkisini haiz bankalar ile diğer kuruluşlar” olarak tanımlanmaktadır
[10] Üye işyeri 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu’nda “Üye işyeri anlaşması yapan kuruluşlar ile yaptığı sözleşme çerçevesinde kart hamiline mal ve hizmet satmayı veya nakit temin etmeyi kabul eden gerçek veya tüzel kişi” olarak tanımlanmaktadır.
[11] YURTÇİÇEK, s. 71.
[12] Kartlı sistem kuruluşları 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu’nda “Banka kartı veya kredi kartı sistemi kuran ve bu sisteme göre kart çıkarma veya üye işyeri anlaşması yapma yetkisi veren kuruluşlar” olarak tanımlanmaktadır.
[13] POLAT, s. 43.
[14] KARABIYIK, Aysel, Alternatif Ödeme Aracı Olarak: Elektronik Çek Sistemi (EÇek), Dergipark, S. 37, 2007, s. 80.
[15] BOZKURT YÜKSEL, s. 182.
[16] KESER BERBER, Leyla, İnternet Üzerinden Yapılan İşlemlerde Elektronik Para ve Dijital İmza, Ankara, Yetkin Yayıncılık, 2002, s. 53.
UYGULAMADA ELEKTRONİK ÖDEME YÖNTEMLERİ
Elektronik ticaretin en önemli araçlarından biri olan elektronik ödeme, mal veya hizmet alım satımında yapılması gereken ödemenin dijital yollar kullanılmak suretiyle yapılması ve ekonomik değerlerin ticari ilişkinin tarafları arasında yine dijital yollarla el değiştirmesidir.[1] Geleneksel ödeme yöntemi olan nakit ödeme haricindeki çeşitli dijital cihaz ve yazılımlar aracılığı ile yapılan tüm ödemeler elektronik ödeme kavramı içinde sayılabilir.
Yapılan araştırmalara göre, 2019 yılında dünyada 5,11 milyar mobil kullanıcı bulunmaktadır. Dünyada internet kullanıcısı sayısı ise 4,38 milyardır. Bu rakamlar 2018 yılındaki rapora göre dünya nüfusunun % 1, mobil kullanıcı oranının % 2 ve internet kullanıcısının ise %9 oranında arttığını göstermektedir.[2] İnternet kullanıcısı sayısındaki bu artış hiç kuşkusuz hem dünyada hem de ülkemizde elektronik ticareti ve elektronik ödeme yöntemlerinin gelişimini de hızla etkisi altına almaktadır. Ödeme yöntemleri konusunda yapılan araştırmalara göre ise, 2019 yılında elektronik ödeme özellikle Asya’da % 32 büyüme, Orta Avrupa, Orta Doğu ve Afrika’da % 19 büyüme göstermiştir. Bu rakamlar 2022 yılına kadar küresel olarak 1.046 milyar dolarlık nakit dışı işlemlere çıkması öngörülmekte ve bu da yıllık % 14'lük büyüme oranına denk gelmektedir.[3]
Bu minvalde, çevrimiçi alışveriş başta olmak üzere internet ortamında gerçekleştirilen tüm ticari faaliyetlerde kullanılan başlıca elektronik ödeme yöntemleri ve bu yöntemlerin genel özellikleri aşağıda alt başlıklarda detaylı bir şekilde izah edilmeye çalışılacaktır.
Kredi Kartları ve Sanal Kartlar
Elektronik ödeme en eski ve en yaygın kullanım aracı kredi kartları olmakla, aynı zamanda kredi kartı hamillerinin internette yapacakları ödemeler konusunda suiistimallere karşı hala çok tedirgin davrandıkları görülmekteyse de[4] genç nüfusun ve dijital dönüşümün etkisiyle ülkemizde kartların internet alışverişlerinde kullanılma oranı çok hızlı artmaktadır. BKM’ nin 2019 Değerlendirme Raporuna göre, kredi kartı sayısı, yeni kullanıcılarla birlikte, 2019 yılında bir önceki yıla oranla yüzde 5 artışla yaklaşık 70 milyona ulaşırken, banka kartı sayısı ise yüzde 14 artışla 166 milyona çıkarak toplam 236 milyon kart adediyle ülkemiz Avrupa liderliğini sürdürmektedir. Yine aynı rapora göre 2018 yılında 139 milyar TL olarak gerçekleşen internetten yapılan kartlı ödemeler, 2019 yılında yüzde 37 artarak 190 milyar TL’ye yükselmiştir.[5]
Kredi kartı, 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu m. 3’ e göre, “Nakit kullanımı gerekmeksizin mal ve hizmet alımım veya nakit çekme olanağı sağlayan basılı kartı veya fiziki varlığı bulunmayan kart numarası” olarak tanımlanmıştır.[6] Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere kredi kartları sadece plastik bir kartı ifade etmekten öte maddi bir karşılığı olmayan kart numaralarını da ifade etmektedir. Elektronik ticarette en çok kullanılan ödeme yöntemi kredi kartlarıdır. Kredi kartlarının elektronik ticarette yoğun olarak kullanılması sonucu çeşitli güvenlik sorunlarını bertaraf edebilmek amacıyla “sanal kart” uygulaması geliştirilmiştir. Sanal kart, kredi kartlarına ek bir kartmış gibi oluşturulan ve müşterinin yüklediği bakiye kadar işlem limiti olan, ayrıca kredi kartının barındırdığı numaraları ve kimlik bilgilerini barındırmayan bir karttır.[7] Bu başlık altındaki açıklamalarımızda her iki unsuru da kredi kartı olarak ifade edeceğiz.
Kredi kartları hem bir ödeme yöntemi hem de bir kredilendirme yöntemidir. Kredi kartları ile nakit para kullanmadan üye işyerlerinde banka ile entegrasyonu sağlayan POS cihazları vasıtasıyla veya online işlemlerde sanal poslarla ödeme yapmayı sağlamakta aynı zamanda kart hamiline limiti kadar kredi sağlamakta, kart hamili de ilgili kredi bedelini bankaya tek seferde veya taksitler halinde ödeyebilmektedir.[8]
Kredi kartı ile ödeme yönteminde, kartı çıkaran kuruluş[9] ile kart hamili arasında kredi kartı sözleşmesi veya üye işyeri anlaşması yapan kuruluş ile üye işyeri[10] arasında (üye işyeri sözleşmesi) yapılan iki ayrı sözleşme bulunmaktadır.[11] Ayrıca kart çıkaran kuruluşlar genellikle uluslararası kartlı sistem kuruluşları[12] (Visa MasterCard American Express) ile imzalamış oldukları lisans anlaşmaları kapsamında kart düzenleyip kullanıma sunmaktadırlar. Kartlı sistem kuruluşları ise lisans sözleşmesi imzalayarak kartlara ilişkin kullanım haklarını kart çıkaran kuruluşlara devrettiklerinden üç taraflı ilişki açısından üye işyeri ve kart hamili ile hukuki açıdan muhatap olmamaktadır.[13]
Elektronik Çek
Elektronik çek de kâğıt çeke benzer bir sistemle çalışmakta fakat dijital ortamda doldurulmakta ve imzalanmakta ve yine dijital ortamda gönderilmektedir.[14] Alacaklı da yine aynı şekilde elektronik çeki dijital ortamda kendi bankasına göndermektedir.[15] Kağıt çekte olduğu gibi bu sistemde de çek alacaklısının bankası yine borçlunun bankası ile görüşerek çekin tahsil işlemi bankalar arasında yürütülür.[16] Bu sistemde belli güvenlik yazılımları ve dijital imza ile elektronik çek, kağıt çeke göre oldukça güvenilir bir fayda sunmaktadır.
Yazar: Feride Hilal İMAL / Avukat
Elektronik Ödeme Yöntemleri isimli çalışmamızın ilk bölümü olan “6493 Sayılı Ödeme Ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri Ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun Çerçevesinde Ödeme Sistematiğinin İşleyişi Ve Oyuncuları” başlıklı makalemize bu linkten ulaşabilirsiniz.
Elektronik Ödeme Yöntemleri isimli çalışmamızın ikinci bölümü olan “Genel Anlamda Ödeme ve Para” başlıklı makalemize bu linkten ulaşabilirsiniz.
Elektronik Ödeme Yöntemleri isimli çalışmamızın dördüncü bölümü olan “Elektronik Para” başlıklı makalemize bu linkten ulaşabilirsiniz.
[1]YILDIRIM, s. 19.
[2] Bu hususta bkz. https://wearesocial.com/global-digital-report-2019, Erişim Tarihi: 20.04.2020.
[3] Bu hususta bkz. https://www.capgemini.com/news/world-payments-report-2019/, Erişim tarihi: 20.04.2020.
[4] SENER, s. 457.
[5]Bu hususta bkz. www.bkm.com.tr, Erişim tarihi: 20.04.2020.
[6] RG. 23.02.2006, S. 5464.
[7]KAYA, s. 88.
[8] POLAT, s. 43.
[9] Kart çıkaran kuruluş 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu’nda “Banka kartı veya kredi kartı düzenleme yetkisini haiz bankalar ile diğer kuruluşlar” olarak tanımlanmaktadır
[10] Üye işyeri 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu’nda “Üye işyeri anlaşması yapan kuruluşlar ile yaptığı sözleşme çerçevesinde kart hamiline mal ve hizmet satmayı veya nakit temin etmeyi kabul eden gerçek veya tüzel kişi” olarak tanımlanmaktadır.
[11] YURTÇİÇEK, s. 71.
[12] Kartlı sistem kuruluşları 5464 sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu’nda “Banka kartı veya kredi kartı sistemi kuran ve bu sisteme göre kart çıkarma veya üye işyeri anlaşması yapma yetkisi veren kuruluşlar” olarak tanımlanmaktadır.
[13] POLAT, s. 43.
[14] KARABIYIK, Aysel, Alternatif Ödeme Aracı Olarak: Elektronik Çek Sistemi (EÇek), Dergipark, S. 37, 2007, s. 80.
[15] BOZKURT YÜKSEL, s. 182.
[16] KESER BERBER, Leyla, İnternet Üzerinden Yapılan İşlemlerde Elektronik Para ve Dijital İmza, Ankara, Yetkin Yayıncılık, 2002, s. 53.