ELEKTRONİK PARA

Teknolojinin gelişmesi ile popülarite kazanan bir elektronik ödeme yöntemi olarak Elektronik paranın teknolojik bir yapıya depolanarak kullanılan değer birimlerdir. ^[1]2009/110/AK sayılı AB Direktifi’nde elektronik para, “elektronik veya manyetik olarak saklanabilen ve para karşılığı ihraç edilen ve ihraççının borcunu ifade eden, 2007/64/AK sayılı Direktifin 4. Maddenin 5. noktasında ifade edilen çerçevede ödeme yapmak amacıyla alınan ve e-para kuruluşu haricinde gerçek ve hükmi şahıslar tarafından kabul edilen araçlardır” şeklinde tanımlanmıştır.

Elektronik parayı genel olarak ve kısaca nakit paranın elektronik görünümü olarak ifade etmek mümkündür.^[2] Elektronik paranın en önemli iki özelliği elektronik ortamda saklanabilme ve parayı çıkaran kuruluş dışındaki kişilerce de kabul edilmesidir.^[3] Elektronik para ile yapılan ödeme işlemlerinde tıpkı nakit para ile yapılan işlemlerde olduğu gibi ne bir bankanın ne de bir üçüncü kişinin onayına gerek yoktur. Elektronik para, nakit paranın elektronik para ile değiştirilerek, elektronik bir ödem aracı satın almasıdır. Bu sistemde kredi kartlarında olduğu gibi bir bankanın veya 3. Kişinin katılımına gerek yoktur.^[4]

Yine ülkemizde de 6493 Sayılı Kanun m. 3/f. 1’de AB direktifine paralel olarak “Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değer” olarak ifade edilmiştir. Bu tanımdan anlaşılacağı üzere, elektronik paranın beş temel özelliği vardır. Bunlar, yetkili kuruluş tarafından ihraç edilebilmesi, bir fon karşılığı ihraç edilebilmesi, elektronik olarak saklanma özelliği, ödeme işlemi gerçekleştirme özelliği ve ihraççı dışındaki kişilerce de kabul edilebilme özelliğidir.^[5] Bu özelliklere kısaca değinmekte fayda vardır.

a. Elektronik Paranın Özellikleri

aa. Yetkili Kuruluş Tarafından İhraç Edilebilmesi

Ülkemizde elektronik para, sadece 6493 Sayılı Kanun gereği elektronik para ihraç etme yetkisi verilen tüzel kişiler tarafından ihraç edilebilmekte, elektronik para kuruluşları da kanun ve yönetmelikte şartları belirtilen faaliyet izinlerini almak zorundadır. 1 Ocak 2020 tarihine dek iş bu izni vermeye yetkili kurum Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) iken, 1 Ocak 2020 itibariyle ülkemizde ödeme kuruluşu ya da elektronik para kuruluşu olarak faaliyet göstermek isteyen, BDDK’dan henüz faaliyet izni almamış kuruluşların TCMB’ ndan faaliyet izni alması gerekmektedir.^[6]

bb. Bir Fon karşılığı İhraç Edilebilmesi

Elektronik para ancak bir fon karşılığı olmak zorundadır. Bu zorunluluk sadece elektronik parayı ihraç eden kuruluş bakımından değil, elektronik para kullanıcısı bakımından da geçerlidir. Yani elektronik parayı ihraç eden kuruluş fon karşılığında elektronik para alabilecek, yine elektronik para kullanıcısı da yine fon karşılığında elektronik para alabilecektir.^[7] Keza elektronik para kuruluşlarının kredi sağlaması 6493 Sayılı Kanun m. 20 gereğince yasaktır. Yine, para ihraç eden kuruluş da bu fonları mevduat veya katılım fonu gibi menfaat sağlayabileceği bir faaliyette değerlendiremez.

cc. Elektronik Olarak Saklanma Özelliği

Elektronik para kart tabanlı, ağ tabanlı, cüzdan tabanlı birçok birbirinden farklı yöntemlerle tablet, sim kart, bilgisayar veya telefonlarda elektronik olarak saklanabilmelidir.^[8] 2009/110/AK numaralı AB direktifinde elektronik olarak saklanma yanında manyetik olarak saklanma da ek olarak belirtilmiştir.^[9]

dd. Ödeme İşlemi Gerçekleştirebilme Özelliği

Elektronik paranın bir ödeme yöntemi olması gereği en asli özelliği ödeme amacıyla kullanılabilmesidir.

ee. İhraççı Kuruluş Dışındakilerce Ödeme Aracı Olarak Kabul Edilme

Yukarıda ifade edildiği üzere^[10] paranın da asli bir özelliği olan ödeme aracı olarak kabul görme, elektronik para için de geçerlidir.

b. Elektronik Para Sistemlerinin Yapısal Özellikleri

Elektronik para sistemleri sistemin işletildiği ortama göre kart tabanlı ve ağ tabanlı olmak üzere ikiye ayrılır. Smart kart ya da akıllı kart olarak da isimlendirilen^[11] kart tabanlı elektronik para sistemlerinde elektronik para, tıpkı banka kartlarında veya kredi kartlarında olduğu gibi plastik bir katta depo edilmektedir ve bu sistemde kart içinde tanımlı elektronik para bir cihazla eşleştirilmek suretiyle kullanılmaktadır.^[12] Bu sistemde kullanılan kart herhangi bir banka hesabına tanımlı bir kart değildir.^[13] Dünyada en çok kullanılan kart tabanlı elektronik para uygulamalarına örnek olarak Mondex, Proton, Visa Cash, Chipknip, GeldKarte ve Moneo olarak sayılabilir.^[14] Ülkemizde kart tabanlı elektronik para uygulamalarına ise; Barokart, İninal kart, Paycell Kart örnek verilebilir.^[15]

Ağ tabanlı elektronik para uygulamalarında ise elektronik para her hangi bir karta ihtiyaç duymaksızın özel yazılımlarda depolanmakta ve bu yazılımlar vasıtasıyla kullanılmaktadır.^[16] Bu sistemde elektronik para internet ortamında aktarılmak suretiyle kullanılmaktadır.^[17] Dünya genelinde ağ tabanlı elektronik para uygulamalarına örnek uygulamalarına; E-cash, Cybercash, PayPal ve Moneybooker örnek olarak verilebilirken,^[18] ülkemizde ağ tabanlı elektronik para uygulamalarına ise, Fastpay, İyzico, Paycell mobil, Param mobil, örnek olarak verilebilir.^[19]

Elektronik para, kullanıldıkları cüzdan tipine göre de ayırmak mümkündür.^[20] İlk olarak çift yuvalı e- cüzdan sisteminde kullanıcıların elektronik cüzdan özelliğine de sahip banka kartına sahip olmaları gerekmektedir. Bununla birlikte bu kartı okuyacak bir cihaz olarak kullanıcının telefonuna banka cip kartı takılır ve böylelikle telefon, satıcı ile olan iletişim sağlayarak bir nevi mobil ödeme terminali işlevi görür ve elektronik ödemeyi satıcının bilgisayar sunucusu üzerinde bir yere yerleştirerek ödeme işlemi gerçekleşmiş olur.^[21]

Diğer bir cüzdan sistemi ise abone tanımlama modülü içerisinde yer alan elektronik cüzdan uygulamalarıdır.^[22] Bu sistemde yazılım herhangi bir ödeme kartına değil doğrudan elektronik para kullanıcısının SIM kartı üzerine yüklenmekte, bu yazılım vasıtasıyla elektronik para kullanıcı cüzdanına elektronik para yükleyebilmekte ve yine bu yazılım vasıtasıyla satıcının elektronik cüzdanına ödeme yapabilmektedir. Bu sistemde de yazılım mobil bir ödeme terminali görevi görmektedir.^[23]

Bir diğer kullanıldıkları cüzdan tipine göre elektronik para uygulaması ise cep telefonu numarasına bağlı elektronik cüzdan uygulamasıdır. Bu sistemde elektronik para kullanıcısı farklı bir sunucuda depolanan uygulamasına mobil telefonunu kullanmak suretiyle ulaşabilmekte ve elektronik cüzdana para yükleyebilmektedir.^[24] Bu cüzdan uygulamaları elektronik parayı ihraç eden kuruluş tarafından sağlanır ve kullanıcı mobil telefonu vasıtasıyla ihraççı kuruluştaki elektronik cüzdanına ulaşarak uygulamayı kullanır.^[25] Bu uygulamalar m-cüzdan veya mobil cüzdan olarak adlandırılır.

SONUÇ

Teknolojik gelişmeler karşısında elektronik ödeme yöntemlerinin hızla günlük hayatımıza entegre olması ile dünyanın son dönemde yaşamış olduğu global salgın nedeniyle de devlet otoritelerinin nakit paranın el değiştirdiği sistemlerden uzaklaşılarak, ödemelerin elektronik yöntemlerle yapılması süreçlerini desteklemeleri bu yöntemlerin gelecekte çok daha popüler hale geleceğinin mesajını vermiştir. Bu anlamda kamu alacaklarının da bu yollarla tahsil edilmesi amacıyla dönüşümler başlatılmıştır. Gerçekten de nakit tedavülün hijyen ve el değiştirme güçlüğü karşısında elektronik paranın getirdiği avantajlar yadsınamaz. Fakat özellikle elektronik para yönteminde, dijital güvenlik sorunları, anonimlikten kaynaklanan kayıt dışılık ve kara para aklama, devletin para üzerindeki otoritesinin ve para politikalarının olumsuz etkilenme ihtimali gibi dezavantajların giderilmesine yönelik tedbirlerin alınmasıyla,

elektronik ödeme yöntemlerinin nakit ödeme yöntemlerini neredeyse ortadan kaldıracağını söylemek bir ütopya değildir. Bu nedenle ülkemizde de bu konuda bilişim yatırımlarının doğru bir şekilde yapılması, para politikalarının elektronik dünya düzenine uyumlu hale getirecek tedbirlerin alınması mevzuat çalışmalarının titizlikle yapılması ve bu kapsamda 6493 Sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesiyle sektöre ilişkin düzenlemelerin doğru bir sistematiğe oturtulmasının elektronik ödeme yöntemlerinin gelişimi için hayati öneme sahip olduğu kanaatindeyiz.

Yazar: Feride Hilal İMAL / Avukat

Elektronik Ödeme Yöntemleri isimli çalışmamızın ilk bölümü olan “6493 Sayılı Ödeme Ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri Ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun Çerçevesinde Ödeme Sistematiğinin İşleyişi Ve Oyuncuları” başlıklı makalemize bu linkten ulaşabilirsiniz.

Elektronik Ödeme Yöntemleri isimli çalışmamızın ikinci bölümü olan “Genel Anlamda Ödeme ve Para”başlıklı makalemize bu linkten ulaşabilirsiniz.

Elektronik Ödeme Yöntemleri isimli çalışmamızın üçüncü bölümü olan “Uygulamada Elektronik Ödeme Yöntemleri” başlıklı makalemize bu linkten ulaşabilirsiniz.