İş hukuku bakımından, genel anlamıyla uzaktan çalışma, aslında uzun yıllardır uygulanan bir çalışma türü olmasına karşın, son yıllarda dünyada ve ülkemizde yaygınlık kazanmış ve pandemi süreci ile birlikte daha sık gündeme gelmeye başlamıştır. Koronavirüs salgını, bir yandan toplum sağlığını tehdit ederken bir yandan da tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de ekonomik ve çalışma hayatını olumsuz yönde etkilemiştir. Nitekim bu dönemde “Home Office” veya “Evden Çalışma” olarak bilinen “Uzaktan Çalışma” en sık başvurulan çalışma yöntemlerinden biri olmuştur.
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinde uzaktan çalışma koşulları düzenlenmiş ise de salgının devam etmesi ve uzaktan çalışmaya olan ihtiyacın artması ile birlikte uzaktan çalışmanın usul ve esaslarını belirleyen Uzaktan Çalışma Yönetmeliği de 10.03.2021 tarihinde Resmî Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu gelişmelerle birlikte uzaktan çalışan işçilerin iş sağlığı ve güvenliklerinin nasıl sağlanacağı, işverenin sorumluluğunun sınırlarının nasıl çizileceği de önem arz etmekte olup, bu çalışmamızda uzaktan çalışma sisteminde iş sağlığı ve güvenliği kapsamında işverenin ve işçinin yükümlülükleri ile uzaktan çalışmalarda alınacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinden bahsedilecektir. İki bölüm halinde hazırlanmış olan çalışmamızın birinci bölümünde uzaktan çalışma hakkında yasal düzenlemeler, uzaktan çalışma uygulaması hakkında detaylar, uzaktan çalışma halinde meydana gelen iş kazası halleri ve uzaktan çalışmada iş sağlığı ve güvenliğinin hukuki dayanaklarına yer verilmiştir.
II. YASAL DÜZENLEMELER
A. KAPSAM
Gerek iş hukuku kaynaklarında gerekse toplu iş sözleşmelerinde uzaktan çalışmaya sınırlı şekilde yer verildiği dikkatlerden kaçmamakta olup, uluslararası hukuk belgelerinde ve ulusal hukuk kaynaklarında yer alan düzenlemeler de şu şekildedir:
Evde çalışanlara ilişkin 177 sayılı ILO Sözleşmesi ve 184 sayılı Tavsiye Kararı, 20 Haziran 1996’da Uluslararası Çalışma Konferansında kabul edilmiştir. Her iki belge, uzaktan çalışmanın uygulanabilirliği, evde çalışma olanağı, iş yeri dışında yürütülebilen çalışma tipleri hakkında temel ilkeleri içermesi açısından ilk uluslararası belge niteliğindedir.[1]
Avrupa Çerçeve Anlaşması, tele çalışmaya yönelik tek uluslararası belge özelliğindedir. Bu anlaşma, Avrupa’da sosyal tarafların üzerinde uzlaşma sağladığı ilke ve kuralları hüküm altına alması ve AB’ye üye ülkelerde tele çalışma hakkında yapılan toplu iş sözleşmelerine dayanak oluşturması bakımından önem taşımaktadır.
Ülkemiz her iki sözleşmeye de taraf olmamasına rağmen, yapılan düzenleme ve ilerlemelerde bu sözleşmeler göz önünde bulundurulmuştur. 4857 Sayılı İş Kanunu’nda yapılan düzenleme öncesinde 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda evde hizmet sözleşmesi (TBK md 461) başlığı altında bu konuya değinilmiştir.
İş Kanunu’nda 2016 yılında yapılan değişiklik ile “uzaktan çalışma” kavramı İş Kanunu’na eklenmiştir. Buna ilişkin düzenleme 14. Maddenin 4. Bendinde yer almakta olup aşağıdaki şekildedir. :
“Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile iş yeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir.”
İş Kanunu’na tabi işçi çalıştıran kamu ve özel işyerlerinde uygulanacak olan uygulama detaylarının belirlendiği Uzaktan Çalışma Yönetmeliği, 10/3/2021 tarihli ve 31419 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik sayesinde özellikle Covid- 19 vakıalarının artması ile daha yaygın bir uygulama alanı bulan uzaktan çalışma sistemine daha ayrıntılı bir hukuki planda yer verilmiştir.
Uzaktan çalışma, “işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi” ni ifade etmektedir. Bu tanıma göre uzaktan çalışan, “iş görme ediminin tamamını veya bir kısmını uzaktan çalışarak yerine getiren işçi” olarak değerlendirilebilir.
İş Kanunu anlamında uzaktan çalışma, hem teknolojik aletlerin kullanılmadığı geleneksel evden çalışmayı hem de teknolojik alet kullanımına dayalı tele çalışmayı kapsamaktadır.
B. UZAKTAN ÇALIŞMANIN UYGULANMASI
İş Kanunu md 14/5’te uzaktan çalışma sözleşmelerinin içeriğine ilişkin olarak, işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümlerin düzenleneceği belirtilmiştir.
Özellikle salgın hastalık gibi mücbir sebep hallerinde çalışma geçici olarak evden yürütülebilmektedir. Bu durumda işverenlerin ve çalışanların haklarını korumak bakımından, uzaktan çalışmaya ilişkin öncelikle iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri olmak üzere diğer tüm uygulamalar geçici bir süre için de olsa evden çalışma için de uygulanmalıdır.
Klasik anlamdaki çalışma düzeninde çalışma mekânı, yani çalışmanın gerçekleşeceği yer işverenin kontrol ve idaresinde bulunmaktadır. Bu kapsamda işveren, çalışma mekânında gerekli iş güvenliği tedbirlerini almak, çalışma mekanının düzenini sağlamak ve maliyetlerine katlanmakla yükümlüdür. Ancak uzaktan çalışmada, klasik çalışmadan farklı olarak işçinin işini gerçekleştirdiği yer bizzat kendi evidir. Bu noktada Yönetmelik’in 6. Maddesi gündeme gelmekte olup, ilgili düzenleme uyarınca çalışma mekânı ile ilgili düzenlemelerin iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanması gerekmektedir. Özellikle işçinin çalışma koşullarının uzaktan çalışmaya elverişli olup olmadığı, internet ihtiyacı, elektrik masrafı, çalışma konforu açısından masa- sandalye gibi ihtiyaçlar belirlenerek bunlara ilişkin masrafların nasıl karşılanacağı işçi- işveren taraşındaki karşılıklı görüşmelere ile çözüme kavuşturulmalıdır.
2. Malzeme ve iş araçlarının temini/ kullanımı
Yönetmeliğin 7. Maddesi uyarınca uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafından sağlanması esastır. Bu malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşullarının açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirilmesi gerekmektedir. Yine iş araçlarının işveren tarafından temin edilmesi durumunda, işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilir.
3. Üretim maliyetlerinin karşılanması
Yönetmeliğin 8. Maddesinde işin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal/ hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına dair hususlar iş sözleşmesinde belirtilir.
4. Çalışma süresinin belirlenmesi
Uzaktan çalışan işçi de diğer çalışanlar gibi mesai saatlerine sahiptir ve bu saatlerin dışındaki çalışmalar fazla sürelerle çalışma veya fazla çalışma olarak nitelendirilecektir. Nitekim Yönetmeliğin 9. Maddesi ile uzaktan çalışma yapan işçinin çalışma sürelerinin iş sözleşmesinde yer alması zorunlu tutulmuştur.
5. Kişisel verilerin korunması
Yönetmelik’in 11. Maddesi ile, işverenin, uzaktan çalışma yapan işçiyi, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirme ve bu verilerin korunmasında gerekli tedbirleri alma yükümlülüğü altında olduğuna hükmedilmiştir.
6. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tedbirlerin alınması
Çalışmanın uzaktan yapılacak olması, işverenin işyeri sağlık ve önlemleri bakımından sorumluluğunu değiştirmeyecektir. İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.
İşveren açısından uzaktan çalışmanın en riskli yanını iş sağlığı ve güvenliği konusu oluşturmakta olup, bu hususu ayrıntılı olarak irdelemekte fayda bulunmaktadır.
C) UZAKTAN ÇALIŞMADA İŞ KAZASI
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu m. 13/1’de iş kazası;
a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
b) (Değişik: 17/4/2008-5754/8 md.) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle
c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda
d) Değişik: 17/4/2008-5754/8 md.) Bu Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olay
Şeklinde tanımlanmakta olup, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 3. Maddesinin g bendinde de iş kazası “İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olay” olarak düzenlenmiştir.
düzenlenmiştir.
Klasik çalışma düzeninde işveren ait işyerinde gerçekleşen kazalar kural olarak iş kazası olarak kabul edilmektedir. İş kazası olarak nitelendirilen kazanın mutlaka iş yerinde meydana gelmesi gerekmeyip, işin yapıldığı esnada işyeri dışında meydana gelen kazalar da (işveren tarafından oluşturulmuş organizasyon ve bu organizasyonun kapsadığı alan dahil) iş kazası olarak kabul edilmektedir. Nitekim eğer işin yapılmasına evden devam ediliyorsa bu esnada meydana gelen kazalar da iş kazası kapsamında değerlendirilecektir.
D) UZAKTAN ÇALIŞMA SİSTEMİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN HUKUKİ DAYANAĞI
4857 Sayılı İş Kanunu’nda yapılan 06.05.2016 tarihli düzenleme ile 6516 Sayılı Kanun kapsamında 14. Maddeye ek fıkralar eklenmiş; 14/6 madde içeriği ile
“İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.”
denilmek suretiyle işveren tarafından işin niteliği dikkate alınarak iş sağlığı ve güvenliği için gerekli önlemlerin alınması gerektiği belirtilmiştir.
“İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.”
düzenlemesi ile konunun önemine bir kez daha değinilmiştir.
Türk Borçlar Kanunu’nun 417. Maddesinin 2. Fıkrasında;
“İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.
denilmek sureti hizmet sözleşmeleri kapsamında iş sağlığı ve güvenliği konusuna yer verilmiştir.
Özellikle 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu konuya ilişkin ayrıntılı ve önemli düzenlemeler içermektedir. Kanun’un 4. Maddesi uyarınca işveren;
a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.
d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.
Uluslararası kaynaklar açısından değerlendirme yapmak gerekirse; Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 177 Sayılı Evde Çalışma Sözleşmesi’nin 7.maddesinde;
“İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili ulusal yasa ve yönetmelikler evde çalışmaya özgü nitelikleri dikkate alınarak evde çalışmaya uygulanacaktır ve sağlık ve güvenlik gerekçeleriyle evde çalışmadaki belirli işler ve bazı tür maddelerin kullanımının yasaklanabildiği koşulları ortaya koyacaktır,”
düzenlemesine yer verilmiştir. Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 184 sayılı Evden Çalışmaya ilişkin Tavsiye Kararı’nın 20.maddesinde de iş sağlığı ve güvenliği hakkında genel bir düzenleme yapmıştır. Buna göre;
“İşverenler evde çalışanları, üstlendikleri çalışmayla ilgili olarak, bilinen veya bilinmesi gereken tehlikelerle alınması gereken önlemler hakkında bilgilendirmeli, gerekli eğitimi sağlamalı; temin edilen makine, araç ve diğer ekipmanlarının güvenliğini sağlamalı ve bakımlarının yapıldığına emin olmalı; evde çalışanlara ücretsiz olarak gerekli her tür kişisel koruyucu ekipmanları sağlamalıdır.”
Yine Tele Çalışma Hakkında Avrupa Çerçeve Anlaşması’nın “Sağlık ve Güvenlik” başlıklı 8.maddesinde;
“İşveren tele çalışanın iş sağlığı ve güvenliğini 89/391 sayılı Direktif, bağlantılı diğer direktifler, ulusal yasalar ve toplu iş sözleşmelerine uygun olarak korumakla yükümlüdür. İşveren çalışanı, işyerinin iş sağlığı ve güvenliği hakkındaki politikaları hakkında ve özellikle görüntüleme ekranlarının gereksinimleri hakkında bilgilendirir. Tele çalışan bu güvenlik uygulamalarını doğru bir şekilde uygular.Bu uygulamaların doğru bir şekilde gerçekleştirildiğinin denetimi için işveren, işyeri temsilcisi veya diğer yetkililer, ulusal yasaları ve toplu iş sözleşmesinin sınırlarını aşmaksızın, tele çalışmanın yapıldığı yere gidebilir. Tele çalışan kendi evinde çalışıyorsa, önceden bildirimde bulunulmalı ve çalışanın onayı alınmalıdır.
Tele çalışanın kendisi de teftiş ziyareti talep edebilir.” [2]
şeklindeki düzenlemesini bulan hüküm uzaktan çalışmada iş sağlığı ve güvenliğinin önemine dikkat çekmektedir.
III.SONUÇ
Özellikle Covid-19 pandemisi döneminde hızlıca gelişen ve yaygınlık kazanan uzaktan çalışma düzeni zaman içerisinde pek çok işveren tarafından uygulanabilir hale getirilmiştir. İnternet ağlarının teknoloji ile birlikte aynı doğrultuda gelişmesi ve ilerlemesi sayesinde uzaklık bir sorun olmaktan çıkmış, işverenler farklı şehir yahut ülkelerde olsa dahi işin uzmanları ile beraber çalışma imkânı bulmuşlardır.
Uzaktan çalışma kapsamında işverenin iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerine İş Kanunu’nun 14. maddesinde yer verilmiş ve işverenin bilgilendirme, gerekli eğitimi verme, sağlık gözetimi sağlama ve sağladığı ekipmanlarla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini alma yükümlülüğü bulunduğu ifade edilmiştir. Uzaktan Çalışmaya İlişkin Yönetmelik kapsamında da yine işverenin iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerine yer verilmiş ancak Yönetmelik hükmü, Kanunda yer alan ifadelerden çok daha fazla açıklayıcı ve aydınlatıcı bir hal alamamıştır. Bu kapsamda işçi- işveren ilişkisinin efektifliğini artıracak düzenlemelere her hâlükârda ihtiyaç bulunduğu da görülmektedir.
Serimizin ikinci bölümünde ise uzaktan çalışmada işverenin iş sağlığı ve güvenliği açısından yükümlülükleri irdelenerek detaylı bir bilgilendirme yazısını sunuyor olacağız.
KAYNAKÇA
Gonca Aydınöz, “İş Hukukunda Tele (Uzaktan) Çalışma”, (Doktora), 2014, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Çelik/ Caniklioğlu/Canbolat, İş Hukuku Dersleri, Yenilenmiş 34. Baskı, 2021, Beta Yayınevi.
Serdar Çoker, Türk İş Hukuku Mevzuatında Uzaktan Çalışma, 2020
Dilek Dulay Yangın, Türk İş Hukukunda Evde Çalışma, 2016, Turhan Kitabevi.
Lütfi İnciroğlu , Çalışma Hayatında Esnek Çalışma Uygulamaları, 2. Baskı, 2020, Legal Kitapevi
Erdem Özdemir, İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku Dersleri, 2020, Vedat Kitapçılık
İş hukuku bakımından, genel anlamıyla uzaktan çalışma, aslında uzun yıllardır uygulanan bir çalışma türü olmasına karşın, son yıllarda dünyada ve ülkemizde yaygınlık kazanmış ve pandemi süreci ile birlikte daha sık gündeme gelmeye başlamıştır. Koronavirüs salgını, bir yandan toplum sağlığını tehdit ederken bir yandan da tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de ekonomik ve çalışma hayatını olumsuz yönde etkilemiştir. Nitekim bu dönemde “Home Office” veya “Evden Çalışma” olarak bilinen “Uzaktan Çalışma” en sık başvurulan çalışma yöntemlerinden biri olmuştur.
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinde uzaktan çalışma koşulları düzenlenmiş ise de salgının devam etmesi ve uzaktan çalışmaya olan ihtiyacın artması ile birlikte uzaktan çalışmanın usul ve esaslarını belirleyen Uzaktan Çalışma Yönetmeliği de 10.03.2021 tarihinde Resmî Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bu gelişmelerle birlikte uzaktan çalışan işçilerin iş sağlığı ve güvenliklerinin nasıl sağlanacağı, işverenin sorumluluğunun sınırlarının nasıl çizileceği de önem arz etmekte olup, bu çalışmamızda uzaktan çalışma sisteminde iş sağlığı ve güvenliği kapsamında işverenin ve işçinin yükümlülükleri ile uzaktan çalışmalarda alınacak iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinden bahsedilecektir. İki bölüm halinde hazırlanmış olan çalışmamızın birinci bölümünde uzaktan çalışma hakkında yasal düzenlemeler, uzaktan çalışma uygulaması hakkında detaylar, uzaktan çalışma halinde meydana gelen iş kazası halleri ve uzaktan çalışmada iş sağlığı ve güvenliğinin hukuki dayanaklarına yer verilmiştir.
II. YASAL DÜZENLEMELER
A. KAPSAM
Gerek iş hukuku kaynaklarında gerekse toplu iş sözleşmelerinde uzaktan çalışmaya sınırlı şekilde yer verildiği dikkatlerden kaçmamakta olup, uluslararası hukuk belgelerinde ve ulusal hukuk kaynaklarında yer alan düzenlemeler de şu şekildedir:
Evde çalışanlara ilişkin 177 sayılı ILO Sözleşmesi ve 184 sayılı Tavsiye Kararı, 20 Haziran 1996’da Uluslararası Çalışma Konferansında kabul edilmiştir. Her iki belge, uzaktan çalışmanın uygulanabilirliği, evde çalışma olanağı, iş yeri dışında yürütülebilen çalışma tipleri hakkında temel ilkeleri içermesi açısından ilk uluslararası belge niteliğindedir.[1]
Avrupa Çerçeve Anlaşması, tele çalışmaya yönelik tek uluslararası belge özelliğindedir. Bu anlaşma, Avrupa’da sosyal tarafların üzerinde uzlaşma sağladığı ilke ve kuralları hüküm altına alması ve AB’ye üye ülkelerde tele çalışma hakkında yapılan toplu iş sözleşmelerine dayanak oluşturması bakımından önem taşımaktadır.
Ülkemiz her iki sözleşmeye de taraf olmamasına rağmen, yapılan düzenleme ve ilerlemelerde bu sözleşmeler göz önünde bulundurulmuştur. 4857 Sayılı İş Kanunu’nda yapılan düzenleme öncesinde 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nda evde hizmet sözleşmesi (TBK md 461) başlığı altında bu konuya değinilmiştir.
İş Kanunu’nda 2016 yılında yapılan değişiklik ile “uzaktan çalışma” kavramı İş Kanunu’na eklenmiştir. Buna ilişkin düzenleme 14. Maddenin 4. Bendinde yer almakta olup aşağıdaki şekildedir. :
“Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile iş yeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir.”
İş Kanunu’na tabi işçi çalıştıran kamu ve özel işyerlerinde uygulanacak olan uygulama detaylarının belirlendiği Uzaktan Çalışma Yönetmeliği, 10/3/2021 tarihli ve 31419 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik sayesinde özellikle Covid- 19 vakıalarının artması ile daha yaygın bir uygulama alanı bulan uzaktan çalışma sistemine daha ayrıntılı bir hukuki planda yer verilmiştir.
Uzaktan çalışma, “işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi” ni ifade etmektedir. Bu tanıma göre uzaktan çalışan, “iş görme ediminin tamamını veya bir kısmını uzaktan çalışarak yerine getiren işçi” olarak değerlendirilebilir.
İş Kanunu anlamında uzaktan çalışma, hem teknolojik aletlerin kullanılmadığı geleneksel evden çalışmayı hem de teknolojik alet kullanımına dayalı tele çalışmayı kapsamaktadır.
B. UZAKTAN ÇALIŞMANIN UYGULANMASI
İş Kanunu md 14/5’te uzaktan çalışma sözleşmelerinin içeriğine ilişkin olarak, işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümlerin düzenleneceği belirtilmiştir.
Özellikle salgın hastalık gibi mücbir sebep hallerinde çalışma geçici olarak evden yürütülebilmektedir. Bu durumda işverenlerin ve çalışanların haklarını korumak bakımından, uzaktan çalışmaya ilişkin öncelikle iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri olmak üzere diğer tüm uygulamalar geçici bir süre için de olsa evden çalışma için de uygulanmalıdır.
Klasik anlamdaki çalışma düzeninde çalışma mekânı, yani çalışmanın gerçekleşeceği yer işverenin kontrol ve idaresinde bulunmaktadır. Bu kapsamda işveren, çalışma mekânında gerekli iş güvenliği tedbirlerini almak, çalışma mekanının düzenini sağlamak ve maliyetlerine katlanmakla yükümlüdür. Ancak uzaktan çalışmada, klasik çalışmadan farklı olarak işçinin işini gerçekleştirdiği yer bizzat kendi evidir. Bu noktada Yönetmelik’in 6. Maddesi gündeme gelmekte olup, ilgili düzenleme uyarınca çalışma mekânı ile ilgili düzenlemelerin iş yapılmaya başlamadan önce tamamlanması gerekmektedir. Özellikle işçinin çalışma koşullarının uzaktan çalışmaya elverişli olup olmadığı, internet ihtiyacı, elektrik masrafı, çalışma konforu açısından masa- sandalye gibi ihtiyaçlar belirlenerek bunlara ilişkin masrafların nasıl karşılanacağı işçi- işveren taraşındaki karşılıklı görüşmelere ile çözüme kavuşturulmalıdır.
2. Malzeme ve iş araçlarının temini/ kullanımı
Yönetmeliğin 7. Maddesi uyarınca uzaktan çalışanın mal ve hizmet üretimi için gerekli malzeme ve iş araçlarının iş sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa işveren tarafından sağlanması esastır. Bu malzeme ve iş araçlarının kullanım esasları ile bakım ve onarım koşullarının açık ve anlaşılır bir şekilde uzaktan çalışana bildirilmesi gerekmektedir. Yine iş araçlarının işveren tarafından temin edilmesi durumunda, işçiye teslim edildiği tarihteki bedellerini belirten iş araçları listesi, işveren tarafından yazılı olarak işçiye teslim edilir.
3. Üretim maliyetlerinin karşılanması
Yönetmeliğin 8. Maddesinde işin yerine getirilmesinden kaynaklanan mal/ hizmet üretimiyle doğrudan ilgili zorunlu giderlerin tespit edilmesine ve karşılanmasına dair hususlar iş sözleşmesinde belirtilir.
4. Çalışma süresinin belirlenmesi
Uzaktan çalışan işçi de diğer çalışanlar gibi mesai saatlerine sahiptir ve bu saatlerin dışındaki çalışmalar fazla sürelerle çalışma veya fazla çalışma olarak nitelendirilecektir. Nitekim Yönetmeliğin 9. Maddesi ile uzaktan çalışma yapan işçinin çalışma sürelerinin iş sözleşmesinde yer alması zorunlu tutulmuştur.
5. Kişisel verilerin korunması
Yönetmelik’in 11. Maddesi ile, işverenin, uzaktan çalışma yapan işçiyi, işyerine ve yaptığı işe dair verilerin korunması ve paylaşımına ilişkin işletme kuralları ve ilgili mevzuat hakkında bilgilendirme ve bu verilerin korunmasında gerekli tedbirleri alma yükümlülüğü altında olduğuna hükmedilmiştir.
6. İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tedbirlerin alınması
Çalışmanın uzaktan yapılacak olması, işverenin işyeri sağlık ve önlemleri bakımından sorumluluğunu değiştirmeyecektir. İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.
İşveren açısından uzaktan çalışmanın en riskli yanını iş sağlığı ve güvenliği konusu oluşturmakta olup, bu hususu ayrıntılı olarak irdelemekte fayda bulunmaktadır.
C) UZAKTAN ÇALIŞMADA İŞ KAZASI
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu m. 13/1’de iş kazası;
a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,
b) (Değişik: 17/4/2008-5754/8 md.) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle
c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda
d) Değişik: 17/4/2008-5754/8 md.) Bu Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,
e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olay
Şeklinde tanımlanmakta olup, 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 3. Maddesinin g bendinde de iş kazası “İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olay” olarak düzenlenmiştir.
düzenlenmiştir.
Klasik çalışma düzeninde işveren ait işyerinde gerçekleşen kazalar kural olarak iş kazası olarak kabul edilmektedir. İş kazası olarak nitelendirilen kazanın mutlaka iş yerinde meydana gelmesi gerekmeyip, işin yapıldığı esnada işyeri dışında meydana gelen kazalar da (işveren tarafından oluşturulmuş organizasyon ve bu organizasyonun kapsadığı alan dahil) iş kazası olarak kabul edilmektedir. Nitekim eğer işin yapılmasına evden devam ediliyorsa bu esnada meydana gelen kazalar da iş kazası kapsamında değerlendirilecektir.
D) UZAKTAN ÇALIŞMA SİSTEMİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN HUKUKİ DAYANAĞI
4857 Sayılı İş Kanunu’nda yapılan 06.05.2016 tarihli düzenleme ile 6516 Sayılı Kanun kapsamında 14. Maddeye ek fıkralar eklenmiş; 14/6 madde içeriği ile
“İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.”
denilmek suretiyle işveren tarafından işin niteliği dikkate alınarak iş sağlığı ve güvenliği için gerekli önlemlerin alınması gerektiği belirtilmiştir.
“İşveren, uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmekle, gerekli eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.”
düzenlemesi ile konunun önemine bir kez daha değinilmiştir.
Türk Borçlar Kanunu’nun 417. Maddesinin 2. Fıkrasında;
“İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.
denilmek sureti hizmet sözleşmeleri kapsamında iş sağlığı ve güvenliği konusuna yer verilmiştir.
Özellikle 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu konuya ilişkin ayrıntılı ve önemli düzenlemeler içermektedir. Kanun’un 4. Maddesi uyarınca işveren;
a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.
d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.
Uluslararası kaynaklar açısından değerlendirme yapmak gerekirse; Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 177 Sayılı Evde Çalışma Sözleşmesi’nin 7.maddesinde;
“İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili ulusal yasa ve yönetmelikler evde çalışmaya özgü nitelikleri dikkate alınarak evde çalışmaya uygulanacaktır ve sağlık ve güvenlik gerekçeleriyle evde çalışmadaki belirli işler ve bazı tür maddelerin kullanımının yasaklanabildiği koşulları ortaya koyacaktır,”
düzenlemesine yer verilmiştir. Uluslararası Çalışma Örgütü’nün 184 sayılı Evden Çalışmaya ilişkin Tavsiye Kararı’nın 20.maddesinde de iş sağlığı ve güvenliği hakkında genel bir düzenleme yapmıştır. Buna göre;
“İşverenler evde çalışanları, üstlendikleri çalışmayla ilgili olarak, bilinen veya bilinmesi gereken tehlikelerle alınması gereken önlemler hakkında bilgilendirmeli, gerekli eğitimi sağlamalı; temin edilen makine, araç ve diğer ekipmanlarının güvenliğini sağlamalı ve bakımlarının yapıldığına emin olmalı; evde çalışanlara ücretsiz olarak gerekli her tür kişisel koruyucu ekipmanları sağlamalıdır.”
Yine Tele Çalışma Hakkında Avrupa Çerçeve Anlaşması’nın “Sağlık ve Güvenlik” başlıklı 8.maddesinde;
“İşveren tele çalışanın iş sağlığı ve güvenliğini 89/391 sayılı Direktif, bağlantılı diğer direktifler, ulusal yasalar ve toplu iş sözleşmelerine uygun olarak korumakla yükümlüdür. İşveren çalışanı, işyerinin iş sağlığı ve güvenliği hakkındaki politikaları hakkında ve özellikle görüntüleme ekranlarının gereksinimleri hakkında bilgilendirir. Tele çalışan bu güvenlik uygulamalarını doğru bir şekilde uygular.Bu uygulamaların doğru bir şekilde gerçekleştirildiğinin denetimi için işveren, işyeri temsilcisi veya diğer yetkililer, ulusal yasaları ve toplu iş sözleşmesinin sınırlarını aşmaksızın, tele çalışmanın yapıldığı yere gidebilir. Tele çalışan kendi evinde çalışıyorsa, önceden bildirimde bulunulmalı ve çalışanın onayı alınmalıdır.
Tele çalışanın kendisi de teftiş ziyareti talep edebilir.” [2]
şeklindeki düzenlemesini bulan hüküm uzaktan çalışmada iş sağlığı ve güvenliğinin önemine dikkat çekmektedir.
III.SONUÇ
Özellikle Covid-19 pandemisi döneminde hızlıca gelişen ve yaygınlık kazanan uzaktan çalışma düzeni zaman içerisinde pek çok işveren tarafından uygulanabilir hale getirilmiştir. İnternet ağlarının teknoloji ile birlikte aynı doğrultuda gelişmesi ve ilerlemesi sayesinde uzaklık bir sorun olmaktan çıkmış, işverenler farklı şehir yahut ülkelerde olsa dahi işin uzmanları ile beraber çalışma imkânı bulmuşlardır.
Uzaktan çalışma kapsamında işverenin iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerine İş Kanunu’nun 14. maddesinde yer verilmiş ve işverenin bilgilendirme, gerekli eğitimi verme, sağlık gözetimi sağlama ve sağladığı ekipmanlarla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini alma yükümlülüğü bulunduğu ifade edilmiştir. Uzaktan Çalışmaya İlişkin Yönetmelik kapsamında da yine işverenin iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerine yer verilmiş ancak Yönetmelik hükmü, Kanunda yer alan ifadelerden çok daha fazla açıklayıcı ve aydınlatıcı bir hal alamamıştır. Bu kapsamda işçi- işveren ilişkisinin efektifliğini artıracak düzenlemelere her hâlükârda ihtiyaç bulunduğu da görülmektedir.
Serimizin ikinci bölümünde ise uzaktan çalışmada işverenin iş sağlığı ve güvenliği açısından yükümlülükleri irdelenerek detaylı bir bilgilendirme yazısını sunuyor olacağız.
KAYNAKÇA
Gonca Aydınöz, “İş Hukukunda Tele (Uzaktan) Çalışma”, (Doktora), 2014, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Çelik/ Caniklioğlu/Canbolat, İş Hukuku Dersleri, Yenilenmiş 34. Baskı, 2021, Beta Yayınevi.
Serdar Çoker, Türk İş Hukuku Mevzuatında Uzaktan Çalışma, 2020
Dilek Dulay Yangın, Türk İş Hukukunda Evde Çalışma, 2016, Turhan Kitabevi.
Lütfi İnciroğlu , Çalışma Hayatında Esnek Çalışma Uygulamaları, 2. Baskı, 2020, Legal Kitapevi
Erdem Özdemir, İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku Dersleri, 2020, Vedat Kitapçılık