Bilindiği üzere alkol ve tütün ürünleri hakkında gerek uluslararası alanlarda gerek ise ülkemiz nezdinde bazı tedbirler içerir düzenlemelere yer verilerek bir takım kısıtlamalar getirilmiştir. 4250 Sayılı İspirto Ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu , 07/01/2011 tarihli Tütün Mamulleri Ve Alkollü İçkilerin Satışına Ve Sunumuna İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ile 02/11/2011 tarihli Yayın Hizmeti Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile bu kısıtlamalar hukuki boyut kazanmıştır. Ancak sosyal medyanın günden güne hızla gelişmesi ile alkol ve tütün ürünleri için tanıtım, reklam, pazarlama gibi konularda hukuki düzenlemelere aykırı paylaşımlar yapıldığına dair tartışmalar çıkmaya başlamıştır. Bu yazımız ile işbu tartışmalara, hukuki dayanaklarına ve genel olarak reklam yasağına ilişkin çıkarımlarda bulunmaya çalışacağız.
Öncelikle alkol reklam yasağına ilişkin hukuki düzenlemeleri incelemek gerekmektedir. Tütün Mamulleri Ve Alkollü İçkilerin Satışına Ve Sunumuna İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik m.20/1 açıkça; “Alkollü içkilerin her ne surette olursa olsun reklamı ve tüketicilere yönelik tanıtımı yapılamaz. Alkollü içkilerin, tamamen arz zinciri içinde yapılan ve tüketicilere yönelik olmayan tanıtımının alkollü içki tüketiminden kaynaklanan kamusal, toplumsal ve tıbbi herhangi bir zararlı etki oluşturmayacak içerikte, ürünün özelliklerini tanıtmaya ve doğru bilgilendirmeye yönelik olması, teşvik edici ve özendirici olmaksızın yapılması gerekmektedir.” düzenlemesine yer vermektedir. Yani Yönetmelik reklam ve tanıtım konusunda belirli ayrımlar yapmıştır. Buna göre alkol ürünlerinin teşvik edici suretle tüketiciyi özendirerek ürünü almaya yönlendirme saiki ile yapılan her türlü tanıtım mutlak suretle yasaktır. Bunun tek istisnası tüketiciyi özendirmeden, teşvik edici beyanlar içermeyen, ürünün alınması için kişiyi satış noktalara sevk etmeden salt olarak tanıtım ve bilgilendirme içeren metinlerin tüketiciye sunulabilmesi çıkarımında bulunabiliriz. Zira ilgili Yönetmeliğin yukarıda yer verilen 20. Maddesinin devamı aynen şu şekildedir;
“(2) Alkollü içkilerin kullanılmasını ve satışını özendiren veya teşvik eden kampanya, promosyon ve etkinlik yapılamaz. Bu yükümlülük, arz zinciri içerisindeki tüm gerçek ve tüzel kişileri kapsar.
(3) Münhasıran alkollü içkilerin uluslararası düzeyde tanıtımına yönelik ihtisas fuarları ile bilimsel yayın ve faaliyetler düzenlenebilir. Bilimsel yayınlar reklam amacıyla kullanılamaz.
(4) Alkollü içkileri üretenler, ithal edenler ve pazarlayanlar her ne amaçla olursa olsun, teşvik, hediye, eşantiyon, promosyon veya bedelsiz olarak alkollü içki dağıtamazlar.
(5) Herhangi bir alkollü içkinin alınması koşuluna bağlı kampanya ve promosyon düzenlenemez.
(6) Perakende satıcılara, açık alkollü içki satıcılarına ve tüketicilere yönelik bağlı satış uygulaması yapılamaz.
(7) Alkollü içkileri üreten, ithal eden ve pazarlayanlar, her ne surette olursa olsun hiçbir etkinliğe ürünlerinin marka, amblem ya da işaretlerini kullanarak destek olamazlar.
(8) Açık alkollü içki satış belgesini haiz işyerlerinde servis amaçlı materyallerde marka, amblem ve logo kullanılabilir.
(9) Alkollü içkilerin marka, logo, amblem ve işaretlerini içerecek şekilde sözcükler, şekiller, resim ve harfler, iş yerlerinin içinde, dışında, vitrinlerinde, tabelalarında, satış ünitelerinde, soğutucularında, taşınabilir veya sabit her türlü materyal üzerinde bulundurulamaz.
(10) Üzerinde alkollü içki marka, amblem, logo veya işareti bulunan kasa, kutu gibi taşıma veya dış ambalaj için kullanılan materyaller, lojistik amaçlı bulundurmalar hariç, kamuya özel teşhir edilmek maksadıyla kullanılamaz.
(11) Alkollü içkiler sektöründe faaliyet gösteren firmaların kullandıkları araçlarda, bu ürünlere ilişkin markaların tanınmasını sağlayacak bir uygulamaya gidilemez. Söz konusu araçlar üzerinde, alkollü içki markaları ile alkollü içki markalarının logo, amblem ve işaretleri kullanılamaz. Ticaret unvanlarıyla firma bilgilerine, ancak bu araçların yan yüzeylerinde ve bir yan yüzey alanının yüzde onunu aşmayacak oranda yer verilebilir. Araçlar üzerinde yer verilen ticaret unvanlarında herhangi bir markayı öne çıkaracak şekilde farklılaştırma yapılamaz.
(12) (Ek:RG-4/8/2017- 30144) Açık alkollü içki satıcıları, marka ismi, servis veya ambalaj hacmi ve fiyat bilgisi ile sınırlı kalmak koşuluyla satışa sundukları tüm ürünlere liste halinde menülerinde yer verirler.”
Aynı Yönetmeliğin 21. Maddesinde ise alkol ürünlerinin fiyat bildirimi hakkında kısıtlama içerir düzenlemeler yer almaktadır;
(1) İşyerlerinde; alkollü içkilerin fiyatlarının bildirimi, alkollü içkilerin satışına tahsis edilmiş bölümlerde yer alması ve rakam ile yazıların elli puntoyu aşmaması şartıyla yapılabilir. Fiyat baskılı ambalajlar ile fiyat bildirimi yapılması ve satışa sunulan her bir alkollü içkinin birim fiyatının ve markasının yer aldığı, dikdörtgen beyaz zemin üzerine ve en fazla yirmi punto büyüklüğünde siyah renkli harfler ve rakamlar ile hazırlanan listelerin alkollü içkilerin satış ünitelerinde/alanlarında bulundurulması mümkündür. Herhangi bir firma veya ürünü ön plana çıkaracak şekilde fiyat bildirimi yapılamaz.
(2) Üretici, ithalatçı ve satıcılar arasında gerçekleştirilen ve tüketiciye yansımayan tamamen ticari bilgileri içeren bildirimler hariç olmak üzere, her ne amaçla olursa olsun, alkollü içkilerin marka, amblem, logo ve işaretleri kullanılarak bildirim yapılamaz, basın-yayın organları aracılığıyla ilan edilemez, fiyat duyuruları yapılamaz.
(3) Bu maddeye aykırı düzenlendiği tespit edilen fiyat bildirimlerinin reklam mahiyetinde olduğu kabul edilir.
Bu düzenlemeler ile alkol ürünlerinin adı, markası, logosu, amblemi, fiyatı, işaretleri herhangi bir yerde teşhir edilmek sureti ile ürün paylaşımının yapılması açıkça yasaklanmıştır. Tabela, masa, sandalye, soğutucu yüzeyleri, araç yüzeyleri, sponsorluk anlaşmalarına dayanarak destek verilen yer ve eşyalar sınırlı olmasa da Yönetmelik’te tek tek sayılmıştır. Her ne kadar getirilen bu kısıtlamalar detaylı olsa da tedbirler sınırlı sayıda olamayacağından muğlak bir alan kalmıştır. Kanun ve Yönetmelik alkol ürünlerinin marka, amblem, logo gibi ürünü ön plana çıkarıcı görsellerin teşhir edilmesini yasaklamışsa da ürüne ait silüet, renk, slogan gibi anımsatıcı unsurların sair alanlarda kullanılması hakkında herhangi bir çıkarımda bulunmamıştır. Uygulamada anımsatıcı unsurlar ile paylaşımlar yapıldığı görülmek ile birlikte hukuki akıbeti hakkında henüz bir netlik bulunmamaktadır. Ancak her ne olursa olsun bu çalışmalar özendirici ve teşvik edici bir reklam unsuru taşıyamayacaktır.
Değişen ve gelişen teknoloji hayatımıza yeni meslek grupları katmıştır. İnternet ve sık kullanılan sosyal medya uygulamalarında paylaşım yapılması bir meslek olarak nitelendirilebilmektedir. Şirketler bu tanınmış kişiler ile reklam anlaşmaları yaparak tanıtım yapmaya başlamıştır. İlgili Kanun ve Yönetmelikler ile alkol ürünlerinin teşvik edici ve özendirici şekilde reklamlarının yapılması her halükarda yasaklanmıştır. Sosyal medya platformları da dahil olmak üzere tüketiciye ulaşan her ortam bu yasağa tabidir. Ancak kişiler; herhangi bir reklam anlaşmasına bağlı olmaksızın, alkol ürünleri ile ilgili kendi edindikleri bilgileri, ürünlerin özelliklerini, damak tadına ilişkin yorumlarını, teşvik ve özendirme amacı gütmeksizin, kişiyi satın almaya sevk etmeksizin yalnızca sunum içeren paylaşımlar yapabilecektir. Bunun ayrımında uygulamada birçok tartışma yaşanmaktadır.
İfadelerimizi açıklamak için örnek vermek gerekir ise; bir seyahat bloğu açmış ve kendi edinimlerini paylaşan blog sahibi alkol ürününe ait marka ve logo içerir görsele yer vermez, ürünü satın alabilmek ya da ürüne ulaşabilmek için paylaşım adresi eklemez, ürünün fiyat bilgilerine açıkça yer vermez; sadece ürünün içeriği, nerede tadım yaptığı, hangi yemekler ile uyum sağlayabileceği, ürünün geçmişi, damak zevkine ilişkin yorumunu paylaşır ise bu durum reklam yasağına tabi olmamalıdır. Zira bu durum Kanun ve Yönetmelik maddelerinin anlamlarının genişletilmesi manasına gelmektedir.
Bununla birlikte alkol imalatı ile uğraşan şirketlerin de internet siteleri mevcut olabilir. Bu siteler internet adres adında veya sitenin herhangi bir alanında yasaklanan bilgi ve görsellere yer veremeyecektir. Ayrıca hem blog sayfaları hem bu siteler alkol ürünleri hakkında bilgiler içerdiği için okuyucuyu bilgilendirme yükümlülüğü altındadır. Bu platformlarda yalnızca 18 yaşından büyük kişiler için hazırlandığı, herhangi bir kar ve reklam amacı güdülmediği, yalnızca kişisel edinimlere veya sair bilgilere yer verilerek paylaşım yapıldığını içerir bir bilgilendirme metni yer almak durumundadır. Hatta okuyucunun 18 yaşından büyük olduğuna dair onay alınan bir panel bile yüklenebilir. Bu yükümlülük 4250 Sayılı İspirto Ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu madde 6’dan doğmaktadır;
“Alkollü içkilerin her ne surette olursa olsun reklamı ve tüketicilere yönelik tanıtımı yapılamaz. Bu ürünlerin kullanılmasını ve satışını özendiren veya teşvik eden kampanya, promosyon ve etkinlik yapılamaz. Ancak, münhasıran alkollü içkilerin uluslararası düzeyde tanıtımına yönelik ihtisas fuarları ile bilimsel yayın ve faaliyetler düzenlenebilir. Alkollü içkileri üreten, ithal eden ve pazarlayanlar, her ne surette olursa olsun hiçbir etkinliğe ürünlerinin marka, amblem ya da işaretlerini kullanarak destek olamazlar. Açık alkollü içki satışı yapmaya ilişkin izin belgesi olan işletmelerde servis amaçlı materyallerde marka, amblem ve logo kullanılabilir. Televizyonlarda yayınlanan dizi, film ve müzik kliplerinde alkollü içkileri özendirici görüntülere yer verilemez.
Alkollü içkileri üretenler, ithal edenler ve pazarlayanlar her ne amaçla olursa olsun, teşvik, hediye, eşantiyon, promosyon veya bedelsiz olarak alkollü içki dağıtamazlar.
Alkollü içkiler, tüketilmek veya beraberinde götürülmek üzere on sekiz yaşını doldurmamış kişilere satılamaz veya sunulamaz.
On sekiz yaşını doldurmamış kişiler, alkollü içkilerin üretiminde, pazarlanmasında, satışında ve açık sunumunda istihdam edilemez. Yasal düzenlemeler uyarınca gerçekleştirilen eğitim amaçlı çalışmalar bu hükmün dışındadır.
Alkollü içkiler, otomatik satış makineleri ile satılamaz, her nevi oyun makineleri veya farklı yöntemlerle oyun ve bahse konu edilemez. Bu ürünler basın ve yayın yoluyla tüketicilere satılamaz ve posta ile satış yöntemi kullanılarak gönderilemez. Alkollü içkiler, 22:00 ila 06:00 saatleri arasında perakende olarak satılamaz.
Alkollü içkiler sunum izni verilen yerlerde açık olarak tüketilebilir ve bu yerlerde tesis sınırları dışında tüketilmek üzere alkollü içki satışı yapılamaz.
Alkollü içkiler, işletme dışından görülecek şekilde perakende olarak satışa arz edilemez.
İhraç amaçlı üretilenler hariç olmak üzere, Türkiye’de üretilen veya ithal edilen alkollü içkilerin ambalajları üzerine, zararlarını belirten Türkçe yazılı uyarı mesajları konulur. Uyarı mesajları resim, şekil veya grafik biçimlerinde de olabilir. Uyarı mesajlarını taşımayan alkollü içkiler satışa arz edilemez, satılamaz. Uyarı mesajlarının şekli, boyutu ve içeriği Sağlık Bakanlığının uygun görüşü alınarak Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından belirlenir.
Alkollü içkilerin marka, tanıtıcı ve ayırt edici hiçbir işareti, alkolsüz içki ve sair ürünlerde; alkolsüz içki ve sair ürünlerin marka, tanıtıcı ve ayırt edici hiçbir işareti de alkollü içkilerde kullanılamaz. Ancak, ihraç amaçlı üretilenlerde bu fıkra hükmü uygulanmaz.
İhraç amaçlı üretilenler hariç olmak üzere, alkollü içki kategorisindeki ürünlerin işlenmesi sonucunda, elde edilen alkolsüz içkilerde; içeriğinde alkol kalmış içeceklerin ambalajları üzerine içerdiği alkol miktarı, alkol tamamen alınmış ise alkolün tamamen alındığı hususu tüketiciler tarafından kolaylıkla okunabilecek şekilde yazılır.
Meskun mahaller ve konaklama yerleri hariç olmak üzere, otoyollardaki ve devlet karayollarındaki yapı ve tesislerde alkollü içki satışına ve tüketimine izin verilmez. Öğrenci yurtları, sağlık hizmeti verilen yerler, spor müsabakası yapılan stadyum ve kapalı spor salonları, her türlü eğitim ve öğretim kurumları, kahvehane, kıraathane, pastane, bezik ve briç salonları ile akaryakıt istasyonlarının mağaza ve lokantalarında alkollü içkilerin satışı yapılamaz.”
Paylaşım, reklam, satış ve tüketim ile ilgili her türlü düzenlemeyi içeren işbu kanun maddesi özellikle yukarıdaki Yönetmeliğe de dayanak olmuş durumdadır.
Reklam yasağına tabi olan kişi ve kurumlar ilgili Kanun ve Yönetmelik maddeleri uyarınca Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu, mülki amirlikler ile diğer kamu kurum ve kuruluşları tarafından lüzum görülen hallerde incelenebilir ve denetlenebilir. Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu hariç denetimlerde mevzuata aykırı hususlar ve aykırılıklar tespit edilir ve bunlara ilişkin olarak işlem yapılırsa Kuruma ve/veya yetkili mercilere bildirilir. Yönetmelik veya diğer ilgili mevzuat ile belirlenen düzenlemelerin ihlal edildiğinin tespit edilmesi halinde, aykırılık içeren fiilin niteliğine göre; ilgili mevzuat hükümleri uyarınca adli mercilere suç duyurusunda bulunulur ve/veya idari müeyyideler uygulanır. Cezalar ve kimlerin bu cezaları uygulamaya yetkili olduğuna dair Kanun ve Yönetmelik birbirlerine atıf yapmak sureti ile kaleme alınmıştır. İşbu maddelere aşağıda yer verilmiştir;
4250 Sayılı İspirto Ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu
Madde 7- Bu Kanunun 6 ncı maddesinin;
a) Birinci ve ikinci fıkralarında belirtilen yasakların her birine aykırı hareket edenlere ve ilgili işletme sahiplerine, beş bin Türk Lirasından iki yüz bin Türk Lirasına kadar,
b) Üçüncü, dördüncü ve altıncı fıkralarında belirtilen yasaklara aykırı hareket edenlere, on bin Türk Lirasından beş yüz bin Türk Lirasına kadar,
c) Yedinci fıkrasına aykırı hareket edenlere, beş bin Türk Lirasından elli bin Türk Lirasına kadar,
ç) Sekiz, dokuz ve onuncu fıkralarındaki yükümlülük ve yasakları ihlal eden üretici ve ithalatçılara, yüz bin Türk Lirasından aşağı olmamak kaydıyla, bu yükümlülük ve yasaklara aykırı olarak piyasaya sürülen malların piyasa değeri kadar,
d) On birinci fıkrasındaki yasakları ihlal eden satıcılara, on bin Türk Lirasından yüz bin Türk Lirasına kadar,
e) Beşinci fıkrasının birinci ve ikinci cümlelerindeki yasaklara aykırı hareket edenlere, 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 8 inci maddesinin beşinci fıkrasının (k) bendinde öngörülen, (1)
f) (Ek:28/10/2020-7255/1 md.) Beşinci fıkrasının üçüncü cümlesindeki yasağa aykırı hareket edenlere, altmış beş bin Türk Lirasından üç yüz yirmi bin Türk Lirasına kadar, idari para cezası verilir.
6 ncı maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen yasağa aykırı hareket edilmesi sonucunda çocuğun sağlığının tehlikeye sokulması hâlinde, fail hakkında ayrıca 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun “Sağlık için tehlikeli madde temini” başlıklı 194 üncü maddesi hükmüne göre cezaya hükmolunur.
(Ek fıkra:28/10/2020-7255/1 md.) 6 ncı maddenin üçüncü fıkrası ile beşinci fıkrasının üçüncü cümlesinde belirtilen kabahat eyleminin, ilk fiilin işlenmesinden sonraki beş yıl içinde üçüncü defa işlenmesi halinde ayrıca Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından, satıcıya ait tüm perakende alkollü içki ve açık alkollü içki satış belgelerinin iptaline karar verilir. Satış belgesi iptal edilen kişilere, iki yıl süreyle yeni perakende alkollü içki ve açık alkollü içki satış belgesi verilemez.
Birinci fıkranın (a), (ç), (e) ve (f) bentlerinde belirtilen idari para cezalarını vermeye Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu, televizyon ve radyolara uygulanacak idari para cezalarını vermeye Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, birinci fıkranın diğer bentlerinde yer alan idari para cezalarını vermeye mahalli mülki amir yetkilidir.
Birinci fıkranın (ç) bendinde tanımlanan kabahatin konusunu oluşturan ürünlerin ayrıca mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir. Bu kararı vermeye Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu yetkilidir.
Tütün Mamulleri Ve Alkollü İçkilerin Satışına Ve Sunumuna İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
Madde 26 - (1) Bu Yönetmelik veya diğer ilgili mevzuat ile belirlenen düzenlemelerin ihlal edildiğinin tespit edilmesi halinde, aykırılık içeren fiilin niteliğine göre; ilgili mevzuat hükümleri uyarınca adli mercilere suç duyurusunda bulunulur ve/veya idari müeyyideler uygulanır.
(2) 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Kanunun 8 inci maddesinin beşinci (Değişik ibare:RG-18/9/2013-28769) fıkrası ile 4250 sayılı Kanunun 6 ncı maddesinde sayılan kabahat fiilleri ile suç kapsamında olan fiiller dışında; 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Kanun ve 8/6/1942 tarihli ve 4250 sayılı Kanuna veya bu kanunlara göre yürürlüğe konulmuş yönetmeliklere ya da Kurumca verilen belgelerde yer alan şartlara uyulmadığının tespiti halinde;
a) İlgili gerçek ve tüzel kişiler yazılı olarak uyarılır ve aykırılığın giderilmesi için uygun bir süre verilir. Bu Yönetmelikte süresi belirlenmeyen işlemler için verilebilecek süre Kurumca belirlenir.
b) Verilen süre sonunda aykırılığın devam etmesi halinde veya aykırılığın giderilmesinin mümkün olmadığı hallerde süre verilmeksizin Kurumca, gerçek ve tüzel kişilerin aykırılığa konu işyerine verilmiş bulunan satış belgesi iptal edilir.
c) Bu fıkra uyarınca satış belgesi iptal edilen gerçek ve tüzel kişilerin, iptale konu işyerine ilişkin yeni belge başvuruları otuz günden önce değerlendirmeye alınmaz.
(3) 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Kanunun 8 inci maddesinin beşinci fıkrası uyarınca uygulanan idari yaptırımlarda;
a) 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Kanunun 8 inci maddesinin beşinci fıkrasının (a), (b), (d), (e), (f), (j), (k), (l), (m) ve (n) bentlerinde sayılan fiillerin, ilk fiilin işlenmesinden sonraki beş yıl içinde üçüncü defa işlenmesi halinde belgelerin iptaline karar verilir.
b) Adına birden fazla satış belgesi düzenlenmiş bulunan gerçek ve tüzel kişilerin bu fiilleri, belirli bir işyerine matuf olmayıp kişinin tüm işyerlerini kapsayan bir eylem ise Kurumdan alınmış satış belgelerinin tamamının, aksi halde aykırılığa konu işyerine verilmiş olan satış belgesinin iptaline karar verilir.
c) Bu fıkra uyarınca satış belgesi iptal edilmiş olan gerçek ve tüzel kişiler, iptal tarihini takip eden iki yıl süresince iptale konu işyerlerine ilişkin yeniden satış belgesi alamaz.
ç) Bu fıkrada belirtilen fiiller nedeniyle satış belgesi iptaline konu işyerinde, aynı adreste ve aynı işletme adı altında faaliyette bulunmak üzere başvuran gerçek ve tüzel üçüncü kişiler de, iptal işlemine konu işyerine ilişkin iptal tarihini takip eden iki yıl süresince satış belgesi alamaz.
d) Bu fıkrada belirtilen fiiller nedeniyle belge iptaline konu işyeri, farklı işletme adı altında gerçek ve tüzel üçüncü kişiler adına kayıtlı bulunsa dahi satış belgesi iptal edilen gerçek ve tüzel kişi satıcılar tarafından fiilen işletildiğinin tespiti halinde, anılan üçüncü kişiler söz konusu işyeri için iki yıl süresince satış belgesi alamaz.
e) (Değişik:RG-17/6/2011-27967) 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Kanunun 8 inci maddesinin beşinci fıkrasının; (f), (g), (h), (ı), (j) ve (o) bentlerinde yazılı fiiller hakkında idari yaptırım uygulamaya ve bu fiillerin konusunu oluşturan her türlü eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesi kararını vermeye mahalli mülki amirler, diğer bentlerde yazılı fiiller hakkında idari para cezası vermeye Kurum yetkilidir.
(f) (Ek:RG-17/6/2011-27967) Tütün mamulleri veya alkollü içkilerin, internet ortamında tüketicilere satışının yapılması halinde, 4/5/2007 tarihli ve 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda öngörülen usullere göre erişimin engellenmesine karar verilmek üzere ilgili mercilere bildirilir ve bu karar hakkında da 5651 sayılı Kanun hükümleri uygulanır.
(4) (Değişik:RG-17/6/2011-27967) 4733 sayılı Kanuna, 4250 sayılı Kanuna veya 5607 sayılı Kanuna aykırı fiillerden dolayı haklarında kesinleşmiş mahkûmiyet kararı olanlara, Kurumun düzenlemekle yükümlü olduğu piyasalarda faaliyete ilişkin hiçbir belge verilmez, verilmiş olanlar Kurumca iptal edilir. Mahkemece verilecek mahkûmiyet kararında, kararın kesinleşmesine kadar faaliyete ilişkin tüm belgelerin askıya alınmasına da karar verilir. Yargılama sonuna kadar üretici ve ithalatçılara yetkili idarece uygun görülecek miktarda bandrol, etiket, hologram, pul, damga veya benzeri işaretler verilebilir. Söz konusu fiillerin kamu sağlığını veya tütün ve alkol piyasasının güvenliğini bozucu nitelikte olması halinde, yargılama sürecinde yetkili mahkemece mevcut delil durumuna göre belgelerin askıya alınmasına tedbiren karar verilir.
(5) Depolar dâhilinde gerçekleşen mevzuata aykırılıklar, işyerinde gerçekleşmiş kabul edilir.
(6) İşyeri açma ve çalışma ruhsatları ile yetkili idarelerce açık alkollü içki satıcılarına (Ek ibare:RG-27/1/2013-28541) ve nargilelik tütün mamulü sunumu yapılan işyerlerine verilen ruhsatlar ve izinlerin iptal edildiğinin bildirilmesi veya tespiti halinde, Kurum tarafından verilen satış belgeleri de iptal edilir.
(7)(1) (Mülga:RG-18/9/2013-28769)
(8) (Ek:RG-18/9/2013-28769) 4250 sayılı Kanunun 7 nci maddesinin birinci fıkrasının (a), (ç) ve (e) bentlerinde belirtilen idari para cezalarını vermeye ve (ç) bendinde tanımlanan kabahatin konusunu oluşturan ürünlerin mülkiyetinin kamuya geçirilmesi kararını vermeye Kurum yetkilidir. Televizyon ve radyolara uygulanacak idari para cezalarını vermeye Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, diğer bentlerde yer alan idari para cezalarını vermeye mahalli mülki amir yetkilidir.
Tüm bu düzenlemeler ışığında, alkol ve tütün ürünlerinin reklam yasağına ilişkin detaylı düzenlemeler olsa da gelişen ve değişen teknoloji alanlarına hukukun adapte olmasının yansıması olan tartışmaları netliğe kavuşturulması pek mümkün görülmese bile bahsi geçen hükümlerin niteliği itibariyle katı kurallar olduğu olduğu rahatlıkla söylenebilecektir. Her çalışmanın reklam olarak adlandırılmaması gerektiği, Kanun ve Yönetmeliğin geniş yorumlanmasının hukuka ve hakkaniyete aykırı olacağı, bu durumun da kişiler ve kurumlar için hak kaybına vesile olabileceği kanaatimiz mevcuttur.
Yazar : Selen SÜSLER / Avukat
Bilindiği üzere alkol ve tütün ürünleri hakkında gerek uluslararası alanlarda gerek ise ülkemiz nezdinde bazı tedbirler içerir düzenlemelere yer verilerek bir takım kısıtlamalar getirilmiştir. 4250 Sayılı İspirto Ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu , 07/01/2011 tarihli Tütün Mamulleri Ve Alkollü İçkilerin Satışına Ve Sunumuna İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ile 02/11/2011 tarihli Yayın Hizmeti Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik ile bu kısıtlamalar hukuki boyut kazanmıştır. Ancak sosyal medyanın günden güne hızla gelişmesi ile alkol ve tütün ürünleri için tanıtım, reklam, pazarlama gibi konularda hukuki düzenlemelere aykırı paylaşımlar yapıldığına dair tartışmalar çıkmaya başlamıştır. Bu yazımız ile işbu tartışmalara, hukuki dayanaklarına ve genel olarak reklam yasağına ilişkin çıkarımlarda bulunmaya çalışacağız.
Öncelikle alkol reklam yasağına ilişkin hukuki düzenlemeleri incelemek gerekmektedir. Tütün Mamulleri Ve Alkollü İçkilerin Satışına Ve Sunumuna İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik m.20/1 açıkça; “Alkollü içkilerin her ne surette olursa olsun reklamı ve tüketicilere yönelik tanıtımı yapılamaz. Alkollü içkilerin, tamamen arz zinciri içinde yapılan ve tüketicilere yönelik olmayan tanıtımının alkollü içki tüketiminden kaynaklanan kamusal, toplumsal ve tıbbi herhangi bir zararlı etki oluşturmayacak içerikte, ürünün özelliklerini tanıtmaya ve doğru bilgilendirmeye yönelik olması, teşvik edici ve özendirici olmaksızın yapılması gerekmektedir.” düzenlemesine yer vermektedir. Yani Yönetmelik reklam ve tanıtım konusunda belirli ayrımlar yapmıştır. Buna göre alkol ürünlerinin teşvik edici suretle tüketiciyi özendirerek ürünü almaya yönlendirme saiki ile yapılan her türlü tanıtım mutlak suretle yasaktır. Bunun tek istisnası tüketiciyi özendirmeden, teşvik edici beyanlar içermeyen, ürünün alınması için kişiyi satış noktalara sevk etmeden salt olarak tanıtım ve bilgilendirme içeren metinlerin tüketiciye sunulabilmesi çıkarımında bulunabiliriz. Zira ilgili Yönetmeliğin yukarıda yer verilen 20. Maddesinin devamı aynen şu şekildedir;
“(2) Alkollü içkilerin kullanılmasını ve satışını özendiren veya teşvik eden kampanya, promosyon ve etkinlik yapılamaz. Bu yükümlülük, arz zinciri içerisindeki tüm gerçek ve tüzel kişileri kapsar.
(3) Münhasıran alkollü içkilerin uluslararası düzeyde tanıtımına yönelik ihtisas fuarları ile bilimsel yayın ve faaliyetler düzenlenebilir. Bilimsel yayınlar reklam amacıyla kullanılamaz.
(4) Alkollü içkileri üretenler, ithal edenler ve pazarlayanlar her ne amaçla olursa olsun, teşvik, hediye, eşantiyon, promosyon veya bedelsiz olarak alkollü içki dağıtamazlar.
(5) Herhangi bir alkollü içkinin alınması koşuluna bağlı kampanya ve promosyon düzenlenemez.
(6) Perakende satıcılara, açık alkollü içki satıcılarına ve tüketicilere yönelik bağlı satış uygulaması yapılamaz.
(7) Alkollü içkileri üreten, ithal eden ve pazarlayanlar, her ne surette olursa olsun hiçbir etkinliğe ürünlerinin marka, amblem ya da işaretlerini kullanarak destek olamazlar.
(8) Açık alkollü içki satış belgesini haiz işyerlerinde servis amaçlı materyallerde marka, amblem ve logo kullanılabilir.
(9) Alkollü içkilerin marka, logo, amblem ve işaretlerini içerecek şekilde sözcükler, şekiller, resim ve harfler, iş yerlerinin içinde, dışında, vitrinlerinde, tabelalarında, satış ünitelerinde, soğutucularında, taşınabilir veya sabit her türlü materyal üzerinde bulundurulamaz.
(10) Üzerinde alkollü içki marka, amblem, logo veya işareti bulunan kasa, kutu gibi taşıma veya dış ambalaj için kullanılan materyaller, lojistik amaçlı bulundurmalar hariç, kamuya özel teşhir edilmek maksadıyla kullanılamaz.
(11) Alkollü içkiler sektöründe faaliyet gösteren firmaların kullandıkları araçlarda, bu ürünlere ilişkin markaların tanınmasını sağlayacak bir uygulamaya gidilemez. Söz konusu araçlar üzerinde, alkollü içki markaları ile alkollü içki markalarının logo, amblem ve işaretleri kullanılamaz. Ticaret unvanlarıyla firma bilgilerine, ancak bu araçların yan yüzeylerinde ve bir yan yüzey alanının yüzde onunu aşmayacak oranda yer verilebilir. Araçlar üzerinde yer verilen ticaret unvanlarında herhangi bir markayı öne çıkaracak şekilde farklılaştırma yapılamaz.
(12) (Ek:RG-4/8/2017- 30144) Açık alkollü içki satıcıları, marka ismi, servis veya ambalaj hacmi ve fiyat bilgisi ile sınırlı kalmak koşuluyla satışa sundukları tüm ürünlere liste halinde menülerinde yer verirler.”
Aynı Yönetmeliğin 21. Maddesinde ise alkol ürünlerinin fiyat bildirimi hakkında kısıtlama içerir düzenlemeler yer almaktadır;
(1) İşyerlerinde; alkollü içkilerin fiyatlarının bildirimi, alkollü içkilerin satışına tahsis edilmiş bölümlerde yer alması ve rakam ile yazıların elli puntoyu aşmaması şartıyla yapılabilir. Fiyat baskılı ambalajlar ile fiyat bildirimi yapılması ve satışa sunulan her bir alkollü içkinin birim fiyatının ve markasının yer aldığı, dikdörtgen beyaz zemin üzerine ve en fazla yirmi punto büyüklüğünde siyah renkli harfler ve rakamlar ile hazırlanan listelerin alkollü içkilerin satış ünitelerinde/alanlarında bulundurulması mümkündür. Herhangi bir firma veya ürünü ön plana çıkaracak şekilde fiyat bildirimi yapılamaz.
(2) Üretici, ithalatçı ve satıcılar arasında gerçekleştirilen ve tüketiciye yansımayan tamamen ticari bilgileri içeren bildirimler hariç olmak üzere, her ne amaçla olursa olsun, alkollü içkilerin marka, amblem, logo ve işaretleri kullanılarak bildirim yapılamaz, basın-yayın organları aracılığıyla ilan edilemez, fiyat duyuruları yapılamaz.
(3) Bu maddeye aykırı düzenlendiği tespit edilen fiyat bildirimlerinin reklam mahiyetinde olduğu kabul edilir.
Bu düzenlemeler ile alkol ürünlerinin adı, markası, logosu, amblemi, fiyatı, işaretleri herhangi bir yerde teşhir edilmek sureti ile ürün paylaşımının yapılması açıkça yasaklanmıştır. Tabela, masa, sandalye, soğutucu yüzeyleri, araç yüzeyleri, sponsorluk anlaşmalarına dayanarak destek verilen yer ve eşyalar sınırlı olmasa da Yönetmelik’te tek tek sayılmıştır. Her ne kadar getirilen bu kısıtlamalar detaylı olsa da tedbirler sınırlı sayıda olamayacağından muğlak bir alan kalmıştır. Kanun ve Yönetmelik alkol ürünlerinin marka, amblem, logo gibi ürünü ön plana çıkarıcı görsellerin teşhir edilmesini yasaklamışsa da ürüne ait silüet, renk, slogan gibi anımsatıcı unsurların sair alanlarda kullanılması hakkında herhangi bir çıkarımda bulunmamıştır. Uygulamada anımsatıcı unsurlar ile paylaşımlar yapıldığı görülmek ile birlikte hukuki akıbeti hakkında henüz bir netlik bulunmamaktadır. Ancak her ne olursa olsun bu çalışmalar özendirici ve teşvik edici bir reklam unsuru taşıyamayacaktır.
Değişen ve gelişen teknoloji hayatımıza yeni meslek grupları katmıştır. İnternet ve sık kullanılan sosyal medya uygulamalarında paylaşım yapılması bir meslek olarak nitelendirilebilmektedir. Şirketler bu tanınmış kişiler ile reklam anlaşmaları yaparak tanıtım yapmaya başlamıştır. İlgili Kanun ve Yönetmelikler ile alkol ürünlerinin teşvik edici ve özendirici şekilde reklamlarının yapılması her halükarda yasaklanmıştır. Sosyal medya platformları da dahil olmak üzere tüketiciye ulaşan her ortam bu yasağa tabidir. Ancak kişiler; herhangi bir reklam anlaşmasına bağlı olmaksızın, alkol ürünleri ile ilgili kendi edindikleri bilgileri, ürünlerin özelliklerini, damak tadına ilişkin yorumlarını, teşvik ve özendirme amacı gütmeksizin, kişiyi satın almaya sevk etmeksizin yalnızca sunum içeren paylaşımlar yapabilecektir. Bunun ayrımında uygulamada birçok tartışma yaşanmaktadır.
İfadelerimizi açıklamak için örnek vermek gerekir ise; bir seyahat bloğu açmış ve kendi edinimlerini paylaşan blog sahibi alkol ürününe ait marka ve logo içerir görsele yer vermez, ürünü satın alabilmek ya da ürüne ulaşabilmek için paylaşım adresi eklemez, ürünün fiyat bilgilerine açıkça yer vermez; sadece ürünün içeriği, nerede tadım yaptığı, hangi yemekler ile uyum sağlayabileceği, ürünün geçmişi, damak zevkine ilişkin yorumunu paylaşır ise bu durum reklam yasağına tabi olmamalıdır. Zira bu durum Kanun ve Yönetmelik maddelerinin anlamlarının genişletilmesi manasına gelmektedir.
Bununla birlikte alkol imalatı ile uğraşan şirketlerin de internet siteleri mevcut olabilir. Bu siteler internet adres adında veya sitenin herhangi bir alanında yasaklanan bilgi ve görsellere yer veremeyecektir. Ayrıca hem blog sayfaları hem bu siteler alkol ürünleri hakkında bilgiler içerdiği için okuyucuyu bilgilendirme yükümlülüğü altındadır. Bu platformlarda yalnızca 18 yaşından büyük kişiler için hazırlandığı, herhangi bir kar ve reklam amacı güdülmediği, yalnızca kişisel edinimlere veya sair bilgilere yer verilerek paylaşım yapıldığını içerir bir bilgilendirme metni yer almak durumundadır. Hatta okuyucunun 18 yaşından büyük olduğuna dair onay alınan bir panel bile yüklenebilir. Bu yükümlülük 4250 Sayılı İspirto Ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu madde 6’dan doğmaktadır;
“Alkollü içkilerin her ne surette olursa olsun reklamı ve tüketicilere yönelik tanıtımı yapılamaz. Bu ürünlerin kullanılmasını ve satışını özendiren veya teşvik eden kampanya, promosyon ve etkinlik yapılamaz. Ancak, münhasıran alkollü içkilerin uluslararası düzeyde tanıtımına yönelik ihtisas fuarları ile bilimsel yayın ve faaliyetler düzenlenebilir. Alkollü içkileri üreten, ithal eden ve pazarlayanlar, her ne surette olursa olsun hiçbir etkinliğe ürünlerinin marka, amblem ya da işaretlerini kullanarak destek olamazlar. Açık alkollü içki satışı yapmaya ilişkin izin belgesi olan işletmelerde servis amaçlı materyallerde marka, amblem ve logo kullanılabilir. Televizyonlarda yayınlanan dizi, film ve müzik kliplerinde alkollü içkileri özendirici görüntülere yer verilemez.
Alkollü içkileri üretenler, ithal edenler ve pazarlayanlar her ne amaçla olursa olsun, teşvik, hediye, eşantiyon, promosyon veya bedelsiz olarak alkollü içki dağıtamazlar.
Alkollü içkiler, tüketilmek veya beraberinde götürülmek üzere on sekiz yaşını doldurmamış kişilere satılamaz veya sunulamaz.
On sekiz yaşını doldurmamış kişiler, alkollü içkilerin üretiminde, pazarlanmasında, satışında ve açık sunumunda istihdam edilemez. Yasal düzenlemeler uyarınca gerçekleştirilen eğitim amaçlı çalışmalar bu hükmün dışındadır.
Alkollü içkiler, otomatik satış makineleri ile satılamaz, her nevi oyun makineleri veya farklı yöntemlerle oyun ve bahse konu edilemez. Bu ürünler basın ve yayın yoluyla tüketicilere satılamaz ve posta ile satış yöntemi kullanılarak gönderilemez. Alkollü içkiler, 22:00 ila 06:00 saatleri arasında perakende olarak satılamaz.
Alkollü içkiler sunum izni verilen yerlerde açık olarak tüketilebilir ve bu yerlerde tesis sınırları dışında tüketilmek üzere alkollü içki satışı yapılamaz.
Alkollü içkiler, işletme dışından görülecek şekilde perakende olarak satışa arz edilemez.
İhraç amaçlı üretilenler hariç olmak üzere, Türkiye’de üretilen veya ithal edilen alkollü içkilerin ambalajları üzerine, zararlarını belirten Türkçe yazılı uyarı mesajları konulur. Uyarı mesajları resim, şekil veya grafik biçimlerinde de olabilir. Uyarı mesajlarını taşımayan alkollü içkiler satışa arz edilemez, satılamaz. Uyarı mesajlarının şekli, boyutu ve içeriği Sağlık Bakanlığının uygun görüşü alınarak Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından belirlenir.
Alkollü içkilerin marka, tanıtıcı ve ayırt edici hiçbir işareti, alkolsüz içki ve sair ürünlerde; alkolsüz içki ve sair ürünlerin marka, tanıtıcı ve ayırt edici hiçbir işareti de alkollü içkilerde kullanılamaz. Ancak, ihraç amaçlı üretilenlerde bu fıkra hükmü uygulanmaz.
İhraç amaçlı üretilenler hariç olmak üzere, alkollü içki kategorisindeki ürünlerin işlenmesi sonucunda, elde edilen alkolsüz içkilerde; içeriğinde alkol kalmış içeceklerin ambalajları üzerine içerdiği alkol miktarı, alkol tamamen alınmış ise alkolün tamamen alındığı hususu tüketiciler tarafından kolaylıkla okunabilecek şekilde yazılır.
Meskun mahaller ve konaklama yerleri hariç olmak üzere, otoyollardaki ve devlet karayollarındaki yapı ve tesislerde alkollü içki satışına ve tüketimine izin verilmez. Öğrenci yurtları, sağlık hizmeti verilen yerler, spor müsabakası yapılan stadyum ve kapalı spor salonları, her türlü eğitim ve öğretim kurumları, kahvehane, kıraathane, pastane, bezik ve briç salonları ile akaryakıt istasyonlarının mağaza ve lokantalarında alkollü içkilerin satışı yapılamaz.”
Paylaşım, reklam, satış ve tüketim ile ilgili her türlü düzenlemeyi içeren işbu kanun maddesi özellikle yukarıdaki Yönetmeliğe de dayanak olmuş durumdadır.
Reklam yasağına tabi olan kişi ve kurumlar ilgili Kanun ve Yönetmelik maddeleri uyarınca Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu, mülki amirlikler ile diğer kamu kurum ve kuruluşları tarafından lüzum görülen hallerde incelenebilir ve denetlenebilir. Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu hariç denetimlerde mevzuata aykırı hususlar ve aykırılıklar tespit edilir ve bunlara ilişkin olarak işlem yapılırsa Kuruma ve/veya yetkili mercilere bildirilir. Yönetmelik veya diğer ilgili mevzuat ile belirlenen düzenlemelerin ihlal edildiğinin tespit edilmesi halinde, aykırılık içeren fiilin niteliğine göre; ilgili mevzuat hükümleri uyarınca adli mercilere suç duyurusunda bulunulur ve/veya idari müeyyideler uygulanır. Cezalar ve kimlerin bu cezaları uygulamaya yetkili olduğuna dair Kanun ve Yönetmelik birbirlerine atıf yapmak sureti ile kaleme alınmıştır. İşbu maddelere aşağıda yer verilmiştir;
4250 Sayılı İspirto Ve İspirtolu İçkiler İnhisarı Kanunu
Madde 7- Bu Kanunun 6 ncı maddesinin;
a) Birinci ve ikinci fıkralarında belirtilen yasakların her birine aykırı hareket edenlere ve ilgili işletme sahiplerine, beş bin Türk Lirasından iki yüz bin Türk Lirasına kadar,
b) Üçüncü, dördüncü ve altıncı fıkralarında belirtilen yasaklara aykırı hareket edenlere, on bin Türk Lirasından beş yüz bin Türk Lirasına kadar,
c) Yedinci fıkrasına aykırı hareket edenlere, beş bin Türk Lirasından elli bin Türk Lirasına kadar,
ç) Sekiz, dokuz ve onuncu fıkralarındaki yükümlülük ve yasakları ihlal eden üretici ve ithalatçılara, yüz bin Türk Lirasından aşağı olmamak kaydıyla, bu yükümlülük ve yasaklara aykırı olarak piyasaya sürülen malların piyasa değeri kadar,
d) On birinci fıkrasındaki yasakları ihlal eden satıcılara, on bin Türk Lirasından yüz bin Türk Lirasına kadar,
e) Beşinci fıkrasının birinci ve ikinci cümlelerindeki yasaklara aykırı hareket edenlere, 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 8 inci maddesinin beşinci fıkrasının (k) bendinde öngörülen, (1)
f) (Ek:28/10/2020-7255/1 md.) Beşinci fıkrasının üçüncü cümlesindeki yasağa aykırı hareket edenlere, altmış beş bin Türk Lirasından üç yüz yirmi bin Türk Lirasına kadar, idari para cezası verilir.
6 ncı maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen yasağa aykırı hareket edilmesi sonucunda çocuğun sağlığının tehlikeye sokulması hâlinde, fail hakkında ayrıca 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun “Sağlık için tehlikeli madde temini” başlıklı 194 üncü maddesi hükmüne göre cezaya hükmolunur.
(Ek fıkra:28/10/2020-7255/1 md.) 6 ncı maddenin üçüncü fıkrası ile beşinci fıkrasının üçüncü cümlesinde belirtilen kabahat eyleminin, ilk fiilin işlenmesinden sonraki beş yıl içinde üçüncü defa işlenmesi halinde ayrıca Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından, satıcıya ait tüm perakende alkollü içki ve açık alkollü içki satış belgelerinin iptaline karar verilir. Satış belgesi iptal edilen kişilere, iki yıl süreyle yeni perakende alkollü içki ve açık alkollü içki satış belgesi verilemez.
Birinci fıkranın (a), (ç), (e) ve (f) bentlerinde belirtilen idari para cezalarını vermeye Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu, televizyon ve radyolara uygulanacak idari para cezalarını vermeye Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, birinci fıkranın diğer bentlerinde yer alan idari para cezalarını vermeye mahalli mülki amir yetkilidir.
Birinci fıkranın (ç) bendinde tanımlanan kabahatin konusunu oluşturan ürünlerin ayrıca mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir. Bu kararı vermeye Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu yetkilidir.
Tütün Mamulleri Ve Alkollü İçkilerin Satışına Ve Sunumuna İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
Madde 26 - (1) Bu Yönetmelik veya diğer ilgili mevzuat ile belirlenen düzenlemelerin ihlal edildiğinin tespit edilmesi halinde, aykırılık içeren fiilin niteliğine göre; ilgili mevzuat hükümleri uyarınca adli mercilere suç duyurusunda bulunulur ve/veya idari müeyyideler uygulanır.
(2) 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Kanunun 8 inci maddesinin beşinci (Değişik ibare:RG-18/9/2013-28769) fıkrası ile 4250 sayılı Kanunun 6 ncı maddesinde sayılan kabahat fiilleri ile suç kapsamında olan fiiller dışında; 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Kanun ve 8/6/1942 tarihli ve 4250 sayılı Kanuna veya bu kanunlara göre yürürlüğe konulmuş yönetmeliklere ya da Kurumca verilen belgelerde yer alan şartlara uyulmadığının tespiti halinde;
a) İlgili gerçek ve tüzel kişiler yazılı olarak uyarılır ve aykırılığın giderilmesi için uygun bir süre verilir. Bu Yönetmelikte süresi belirlenmeyen işlemler için verilebilecek süre Kurumca belirlenir.
b) Verilen süre sonunda aykırılığın devam etmesi halinde veya aykırılığın giderilmesinin mümkün olmadığı hallerde süre verilmeksizin Kurumca, gerçek ve tüzel kişilerin aykırılığa konu işyerine verilmiş bulunan satış belgesi iptal edilir.
c) Bu fıkra uyarınca satış belgesi iptal edilen gerçek ve tüzel kişilerin, iptale konu işyerine ilişkin yeni belge başvuruları otuz günden önce değerlendirmeye alınmaz.
(3) 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Kanunun 8 inci maddesinin beşinci fıkrası uyarınca uygulanan idari yaptırımlarda;
a) 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Kanunun 8 inci maddesinin beşinci fıkrasının (a), (b), (d), (e), (f), (j), (k), (l), (m) ve (n) bentlerinde sayılan fiillerin, ilk fiilin işlenmesinden sonraki beş yıl içinde üçüncü defa işlenmesi halinde belgelerin iptaline karar verilir.
b) Adına birden fazla satış belgesi düzenlenmiş bulunan gerçek ve tüzel kişilerin bu fiilleri, belirli bir işyerine matuf olmayıp kişinin tüm işyerlerini kapsayan bir eylem ise Kurumdan alınmış satış belgelerinin tamamının, aksi halde aykırılığa konu işyerine verilmiş olan satış belgesinin iptaline karar verilir.
c) Bu fıkra uyarınca satış belgesi iptal edilmiş olan gerçek ve tüzel kişiler, iptal tarihini takip eden iki yıl süresince iptale konu işyerlerine ilişkin yeniden satış belgesi alamaz.
ç) Bu fıkrada belirtilen fiiller nedeniyle satış belgesi iptaline konu işyerinde, aynı adreste ve aynı işletme adı altında faaliyette bulunmak üzere başvuran gerçek ve tüzel üçüncü kişiler de, iptal işlemine konu işyerine ilişkin iptal tarihini takip eden iki yıl süresince satış belgesi alamaz.
d) Bu fıkrada belirtilen fiiller nedeniyle belge iptaline konu işyeri, farklı işletme adı altında gerçek ve tüzel üçüncü kişiler adına kayıtlı bulunsa dahi satış belgesi iptal edilen gerçek ve tüzel kişi satıcılar tarafından fiilen işletildiğinin tespiti halinde, anılan üçüncü kişiler söz konusu işyeri için iki yıl süresince satış belgesi alamaz.
e) (Değişik:RG-17/6/2011-27967) 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Kanunun 8 inci maddesinin beşinci fıkrasının; (f), (g), (h), (ı), (j) ve (o) bentlerinde yazılı fiiller hakkında idari yaptırım uygulamaya ve bu fiillerin konusunu oluşturan her türlü eşyanın mülkiyetinin kamuya geçirilmesi kararını vermeye mahalli mülki amirler, diğer bentlerde yazılı fiiller hakkında idari para cezası vermeye Kurum yetkilidir.
(f) (Ek:RG-17/6/2011-27967) Tütün mamulleri veya alkollü içkilerin, internet ortamında tüketicilere satışının yapılması halinde, 4/5/2007 tarihli ve 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda öngörülen usullere göre erişimin engellenmesine karar verilmek üzere ilgili mercilere bildirilir ve bu karar hakkında da 5651 sayılı Kanun hükümleri uygulanır.
(4) (Değişik:RG-17/6/2011-27967) 4733 sayılı Kanuna, 4250 sayılı Kanuna veya 5607 sayılı Kanuna aykırı fiillerden dolayı haklarında kesinleşmiş mahkûmiyet kararı olanlara, Kurumun düzenlemekle yükümlü olduğu piyasalarda faaliyete ilişkin hiçbir belge verilmez, verilmiş olanlar Kurumca iptal edilir. Mahkemece verilecek mahkûmiyet kararında, kararın kesinleşmesine kadar faaliyete ilişkin tüm belgelerin askıya alınmasına da karar verilir. Yargılama sonuna kadar üretici ve ithalatçılara yetkili idarece uygun görülecek miktarda bandrol, etiket, hologram, pul, damga veya benzeri işaretler verilebilir. Söz konusu fiillerin kamu sağlığını veya tütün ve alkol piyasasının güvenliğini bozucu nitelikte olması halinde, yargılama sürecinde yetkili mahkemece mevcut delil durumuna göre belgelerin askıya alınmasına tedbiren karar verilir.
(5) Depolar dâhilinde gerçekleşen mevzuata aykırılıklar, işyerinde gerçekleşmiş kabul edilir.
(6) İşyeri açma ve çalışma ruhsatları ile yetkili idarelerce açık alkollü içki satıcılarına (Ek ibare:RG-27/1/2013-28541) ve nargilelik tütün mamulü sunumu yapılan işyerlerine verilen ruhsatlar ve izinlerin iptal edildiğinin bildirilmesi veya tespiti halinde, Kurum tarafından verilen satış belgeleri de iptal edilir.
(7)(1) (Mülga:RG-18/9/2013-28769)
(8) (Ek:RG-18/9/2013-28769) 4250 sayılı Kanunun 7 nci maddesinin birinci fıkrasının (a), (ç) ve (e) bentlerinde belirtilen idari para cezalarını vermeye ve (ç) bendinde tanımlanan kabahatin konusunu oluşturan ürünlerin mülkiyetinin kamuya geçirilmesi kararını vermeye Kurum yetkilidir. Televizyon ve radyolara uygulanacak idari para cezalarını vermeye Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, diğer bentlerde yer alan idari para cezalarını vermeye mahalli mülki amir yetkilidir.
Tüm bu düzenlemeler ışığında, alkol ve tütün ürünlerinin reklam yasağına ilişkin detaylı düzenlemeler olsa da gelişen ve değişen teknoloji alanlarına hukukun adapte olmasının yansıması olan tartışmaları netliğe kavuşturulması pek mümkün görülmese bile bahsi geçen hükümlerin niteliği itibariyle katı kurallar olduğu olduğu rahatlıkla söylenebilecektir. Her çalışmanın reklam olarak adlandırılmaması gerektiği, Kanun ve Yönetmeliğin geniş yorumlanmasının hukuka ve hakkaniyete aykırı olacağı, bu durumun da kişiler ve kurumlar için hak kaybına vesile olabileceği kanaatimiz mevcuttur.
Yazar : Selen SÜSLER / Avukat