ELEKTRONİK SÖZLEŞMELER
Elektronik sözleşmeler elektronik ortamda farklı internet araçları aracılığıyla yapılan sözleşmelerdir. TBK kapsamındaki diğer sözleşmeler gibi elektronik sözleşmelerin kurulabilmesi, tarafların karşılıklı irade beyanında bulunmasını gerektirir.
Elektronik ortamda internet araçlarının kullanılması suretiyle yapılan sözleşmeler elektronik sözleşmeler olarak ifade edilmektedir. Bu kavramda yer alan elektronik kelimesi, sözleşmenin kuruluşu sırasında veya ifasında kullanılan araçları ifade etmektedir. Telefon, faks, bilgisayar gibi elektronik iletişim araçları aracılığı ile bir elektronik sözleşme kurulması mümkündür.
“TBK” madde 1 uyarınca ‘’Sözleşme, tarafların iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıklamalarıyla kurulur.’’ Kanunda aksi bir hüküm bulunmadığı sürece bu iradenin nasıl kurulacağının bir önemi bulunmamaktadır. Tarafların karşılıklı ve birbirine uygun bir biçimde irade beyanlarını açıklamaları yeterlidir. Bu doğrultuda elektronik sözleşmelerin kuruluşunda taraflar karşılıklı iradelerini elektronik ortamda beyan etmelidirler. Teknolojinin sağladığı iletişim araçlarını kullanarak, taraflar fiziken bir araya gelme ihtiyacı duymadan sözleşme kurabilme imkanına sahip olmaktadır.
Borçlar Hukuku’nda yer alan sözleşmelerin kuruluşuna ve ifasına uygulanan hükümler elektronik sözleşmelere de uygulanabilecektir. Uygun düştüğü ölçüde Borçlar Kanunu’ndan faydalanılacağı için elektronik sözleşmelere özel kurallara ihtiyaç bulunmayacaktır.
Kalem, oyuncak, giysi gibi her çeşit malın satımı söz konusu olduğunda mal satımına ilişkin sözleşmeler yapılır. İlgili sözleşme internet üzerinden kurulmakta olup sözleşmenin ifası kurye gibi yöntemlerle yapılmaktadır.
Dijital ürün satımına yönelik sözleşmelerde, sözleşmenin hem kuruluş hem de ifası internet üzerinde gerçekleşmektedir. Bu sözleşmelerin konusu programlama, dizi, kitap gibi elektronik ortamdaki ürünlerin veri bankasından alınmak suretiyle alıcının bilgisayarına yüklenmesi şeklindedir.
Hizmet sunumuna yönelik sözleşmeler ise konusu bir hizmetin yerine getirilmesi olan sözleşmelerdir. Bu sözleşmelerde konser, sinema bileti temini, otel rezervasyonu, online yapılan bankacılık hizmetleri gibi hizmet edimi internet ortamında ifa edilmektedir.
Türk Borçlar Kanunu kapsamındaki sözleşmelerde olduğu gibi, elektronik sözleşmelerin de kurulabilmesi için tarafların birbirine uygun şekilde karşılıklı irade beyanında bulunması gerekmektedir. Türk Hukuku açısından irade beyanının karşı tarafa ulaşması önem taşımakta olup iradelerin belirli bir şekilde açıklanması zorunluluğu bulunmadığından, elektronik sözleşmelerin elektronik araçlarla kurulması noktasında herhangi bir engel bulunmamaktadır. Başka bir ifade, elektronik sözleşmelerin klasik sözleşmelerden tek farkı kuruluş yöntemine ilişkin olup elektronik sözleşmeler klasik yöntemlerden farklı olarak elektronik araçlarla kurulur. Klasik sözleşmelerde taraflar aralarında iletişim sağlayacak bir araca ihtiyaç duyulmaz. Ancak mevzubahis elektronik sözleşmelerde tarafların beyanlarını birbirlerine aktarabilmesini sağlayacak bir araca ihtiyaç vardır. Gelişen teknoloji sayesinde telgraf, telefon, faks gibi araçlar karşılıklı beyanlarını sunmak için hazır olmayanlar arasında sözleşmelerin kurulması için kullanılmaktadır. Elektronik sözleşmelerin meydana gelmesi için öneri ve kabul aşamasının tamamlanması gerekir.
Öneri, sözleşmede bulunması gereken esaslı unsurlar (Eğer bir öneri sözleşmenin esaslı unsurlarını içermiyorsa öneriye davet olarak nitelendirilebilir.), satılan şey ve satım bedelini içeren, taraflar arasında irade beyanlarını karşılıklı olarak açıklamalarından önce yapılan, diğer tarafa varması gereken tek taraflı kesin ve bağlayıcı nitelikte olan irade açıklamasıdır. Öneride bulunan tarafın sözleşme yapma teklifini içerir beyanını karşı tarafa yöneltilmesi gerekmektedir. Elektronik sözleşmelerde önerinin yapılabilmesine ortam sağlayan araçlara örnek olarak internet siteleri ve elektronik postalar gösterilebilir.
Önerinin ardından sözleşmenin kurulabilmesi için, muhatabın, kendisine yapılan icabı kabul etmesi ve yapılan kabule ilişkin irade beyanının icabı yapana ulaşmış olması gerekir. Muhatabın öneriyi kabulü sözleşmenin kurulması sonucunu doğurur.
Yapılan kabul beyanı öneride yer alan şartlara uymalı ve yeni şartlar eklenmemek suretiyle kabul edilmiş olmalıdır. Aksi halde bu yeni bir öneri anlamına gelir. Kabul beyanı açıkça yapılabileceği gibi örtülü de yapılabilir.
Elektronik sözleşmelerde kabul beyanına somut olarak örnek vermek gerekirse, elektronik satış sözleşmelerinde kabul beyanı, sözleşmenin e-mail üzerinden kurulması halinde e-mailin karşı tarafa gönderilmesi, eş zamanlı iletişim kanalları aracılığıyla kurulması halinde ise, sözleşmenin hazırlar arası bir sözleşme olduğu düşünüldüğünden kabul beyanının sesli görüşmelerde sesli olarak bildirilmesi, yazılı görüşmelerde ise kabul beyanını içeren mesajın karşı tarafa iletilmesi suretiyle açıklanmaktadır.
Sözleşmenin kurulma anı hazır olanlar arasında ve hazır olmayanlar arasında yapılan sözleşmeler olarak ikiye ayrılmaktadır.
Bu sözleşmeler muhatabın şekline uygun kabul beyanında bulunması anında kurulmuş sayılmakta olup o an hükümlerini doğurmaya başlar. Telefon veya online iletişim yollarıyla yapılan sözleşmelerdir.
Faks, e-mail veya mektup yoluyla taraflar arasında yapılan bu sözleşmeler kabul beyanının öneriyi yapan tarafa ulaştığı anda hüküm doğurmaya başlar.
Elektronik sözleşmeler her ne kadar TBK hükümlerinden faydalanıyor olsa da sözleşmenin kuruluş yeri bakımından klasik sözleşmelerden farklıdır. Türk Borçlar Kanunu’nda kesin olarak yer almamakla beraber sözleşmenin kuruluş anı dikkate alınarak sözleşmenin kurulduğu yerin tespit edilebileceği kabul edilmektedir. Ancak elektronik sözleşmeler bilgisayar, telefon gibi taşınabilir araçlar ile kurulabildiğinden öneriyi yapan veya muhatap dünyanın herhangi bir yerinde irade beyanını gerçekleştiriyor olabilir.
Klasik sözleşmelerin aksine, kanunda aksi öngörülmedikçe öneriyi yapanın veya muhatabın bulunduğu yer, irade beyanlarının gerçekleştiği anda fiilen bulundukları yerin değil, tacir olmaları durumunda işyerlerinin, tacir değil iseler ikametgâhlarının bulunduğu yerin esas alınması suretiyle kararlaştırılabilir.
Sözleşmeden doğan, mal veya hizmet teslimine ilişkin edimlerin ifasının internet ortamında gerçekleştirildiği doğrudan ticarete ilişkin sözleşmelerde, ifa yerinin tespitine ilişkin farklı ihtimaller bulunmaktadır.
İfa yeri olarak, yüklenecek bilgileri temin etmekle yükümlü olan tarafın ikametgâhının kabul edilmesi söz konusu olabilir. Veya yüklenecek veriler veya temin edilecek bilgiler, ondan yararlanacak olan tarafın serverı aracılığı ile alındığından, ifa yeri olarak, programı yükleyecek veya hizmetten yararlanacak olan tarafın serverının bulunduğu yerin kabul edilmesi doğru kabul edilebilir. Bir diğer ihtimalde ise ifa yerinin, alıcının sözleşme konusu ürüne veya hizmete ulaştığı yer olduğu yönündedir. Söz konusu ürüne veya hizmete bilgisayar vasıtasıyla erişildiğinden, ifa yeri, alıcının bilgisayarının bulunduğu yer kabul edilir.
İfa zamanı elektronik sözleşmelerde genel Türk Borçlar Kanunu kapsamındadır. Taraflar aralarında özleşmeden doğan edimlerin ne zaman ifa edileceğini açıkça kararlaştırabilirler. Sözleşmede belirli bir tarih öngörülmediyse işin niteliği gereği de ifanın belirli bir tarihte yapılması gerekmiyorsa borç doğduğu anda hemen ifa edilebilir.
Sözleşmeler hukuku söz konusu olduğunda irade özerkliği ilkesi egemen olduğundan, taraflar kural olarak aksi kararlaştırılmadıysa sözleşmeye uygulanacak hukuku seçme özgürlüğüne sahiptirler. Kurulan elektronik sözleşme eğer yabancılık unsuru içeriyorsa, uygulanacak hukukun tespiti gerekmektedir. Eğer taraflar hangi hukukun uygulanacağını kararlaştırmadıysa ve söz konusu sözleşme yabancı unsur içeriyorsa uluslararası sözleşmeler MÖHUK madde 24 uyarınca, borcun ifa yeri hukuku uygulanacaktır.
SONUÇ
Elektronik sözleşme kavramı, sözleşmenin kurulma anında ve bazen de ifası sırasında internetin aracı olarak kullanıldığı sözleşmeleri ifade etmektedir. İnternet elektronik sözleşmelerin kurulmasında yalnızca bir araçtır. Dolayısıyla uygun düştüğü ölçüde TBK, elektronik sözleşmelerin kurulması, hüküm doğurmaya başladığı an konusunda uygulama alanı bulmaktadır. Elektronik sözleşmeler, bu sözleşmelerin kullanımında kullanılan araçlara bağlı olarak hazırlar arası ve hazır olmayanlar arası elektronik sözleşmeler olarak ayrıma tabi tutulmaktadır.
Yazar : Stj. Av. Ece Barlık
ELEKTRONİK SÖZLEŞMELER
Elektronik sözleşmeler elektronik ortamda farklı internet araçları aracılığıyla yapılan sözleşmelerdir. TBK kapsamındaki diğer sözleşmeler gibi elektronik sözleşmelerin kurulabilmesi, tarafların karşılıklı irade beyanında bulunmasını gerektirir.
Elektronik ortamda internet araçlarının kullanılması suretiyle yapılan sözleşmeler elektronik sözleşmeler olarak ifade edilmektedir. Bu kavramda yer alan elektronik kelimesi, sözleşmenin kuruluşu sırasında veya ifasında kullanılan araçları ifade etmektedir. Telefon, faks, bilgisayar gibi elektronik iletişim araçları aracılığı ile bir elektronik sözleşme kurulması mümkündür.
“TBK” madde 1 uyarınca ‘’Sözleşme, tarafların iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıklamalarıyla kurulur.’’ Kanunda aksi bir hüküm bulunmadığı sürece bu iradenin nasıl kurulacağının bir önemi bulunmamaktadır. Tarafların karşılıklı ve birbirine uygun bir biçimde irade beyanlarını açıklamaları yeterlidir. Bu doğrultuda elektronik sözleşmelerin kuruluşunda taraflar karşılıklı iradelerini elektronik ortamda beyan etmelidirler. Teknolojinin sağladığı iletişim araçlarını kullanarak, taraflar fiziken bir araya gelme ihtiyacı duymadan sözleşme kurabilme imkanına sahip olmaktadır.
Borçlar Hukuku’nda yer alan sözleşmelerin kuruluşuna ve ifasına uygulanan hükümler elektronik sözleşmelere de uygulanabilecektir. Uygun düştüğü ölçüde Borçlar Kanunu’ndan faydalanılacağı için elektronik sözleşmelere özel kurallara ihtiyaç bulunmayacaktır.
Kalem, oyuncak, giysi gibi her çeşit malın satımı söz konusu olduğunda mal satımına ilişkin sözleşmeler yapılır. İlgili sözleşme internet üzerinden kurulmakta olup sözleşmenin ifası kurye gibi yöntemlerle yapılmaktadır.
Dijital ürün satımına yönelik sözleşmelerde, sözleşmenin hem kuruluş hem de ifası internet üzerinde gerçekleşmektedir. Bu sözleşmelerin konusu programlama, dizi, kitap gibi elektronik ortamdaki ürünlerin veri bankasından alınmak suretiyle alıcının bilgisayarına yüklenmesi şeklindedir.
Hizmet sunumuna yönelik sözleşmeler ise konusu bir hizmetin yerine getirilmesi olan sözleşmelerdir. Bu sözleşmelerde konser, sinema bileti temini, otel rezervasyonu, online yapılan bankacılık hizmetleri gibi hizmet edimi internet ortamında ifa edilmektedir.
Türk Borçlar Kanunu kapsamındaki sözleşmelerde olduğu gibi, elektronik sözleşmelerin de kurulabilmesi için tarafların birbirine uygun şekilde karşılıklı irade beyanında bulunması gerekmektedir. Türk Hukuku açısından irade beyanının karşı tarafa ulaşması önem taşımakta olup iradelerin belirli bir şekilde açıklanması zorunluluğu bulunmadığından, elektronik sözleşmelerin elektronik araçlarla kurulması noktasında herhangi bir engel bulunmamaktadır. Başka bir ifade, elektronik sözleşmelerin klasik sözleşmelerden tek farkı kuruluş yöntemine ilişkin olup elektronik sözleşmeler klasik yöntemlerden farklı olarak elektronik araçlarla kurulur. Klasik sözleşmelerde taraflar aralarında iletişim sağlayacak bir araca ihtiyaç duyulmaz. Ancak mevzubahis elektronik sözleşmelerde tarafların beyanlarını birbirlerine aktarabilmesini sağlayacak bir araca ihtiyaç vardır. Gelişen teknoloji sayesinde telgraf, telefon, faks gibi araçlar karşılıklı beyanlarını sunmak için hazır olmayanlar arasında sözleşmelerin kurulması için kullanılmaktadır. Elektronik sözleşmelerin meydana gelmesi için öneri ve kabul aşamasının tamamlanması gerekir.
Öneri, sözleşmede bulunması gereken esaslı unsurlar (Eğer bir öneri sözleşmenin esaslı unsurlarını içermiyorsa öneriye davet olarak nitelendirilebilir.), satılan şey ve satım bedelini içeren, taraflar arasında irade beyanlarını karşılıklı olarak açıklamalarından önce yapılan, diğer tarafa varması gereken tek taraflı kesin ve bağlayıcı nitelikte olan irade açıklamasıdır. Öneride bulunan tarafın sözleşme yapma teklifini içerir beyanını karşı tarafa yöneltilmesi gerekmektedir. Elektronik sözleşmelerde önerinin yapılabilmesine ortam sağlayan araçlara örnek olarak internet siteleri ve elektronik postalar gösterilebilir.
Önerinin ardından sözleşmenin kurulabilmesi için, muhatabın, kendisine yapılan icabı kabul etmesi ve yapılan kabule ilişkin irade beyanının icabı yapana ulaşmış olması gerekir. Muhatabın öneriyi kabulü sözleşmenin kurulması sonucunu doğurur.
Yapılan kabul beyanı öneride yer alan şartlara uymalı ve yeni şartlar eklenmemek suretiyle kabul edilmiş olmalıdır. Aksi halde bu yeni bir öneri anlamına gelir. Kabul beyanı açıkça yapılabileceği gibi örtülü de yapılabilir.
Elektronik sözleşmelerde kabul beyanına somut olarak örnek vermek gerekirse, elektronik satış sözleşmelerinde kabul beyanı, sözleşmenin e-mail üzerinden kurulması halinde e-mailin karşı tarafa gönderilmesi, eş zamanlı iletişim kanalları aracılığıyla kurulması halinde ise, sözleşmenin hazırlar arası bir sözleşme olduğu düşünüldüğünden kabul beyanının sesli görüşmelerde sesli olarak bildirilmesi, yazılı görüşmelerde ise kabul beyanını içeren mesajın karşı tarafa iletilmesi suretiyle açıklanmaktadır.
Sözleşmenin kurulma anı hazır olanlar arasında ve hazır olmayanlar arasında yapılan sözleşmeler olarak ikiye ayrılmaktadır.
Bu sözleşmeler muhatabın şekline uygun kabul beyanında bulunması anında kurulmuş sayılmakta olup o an hükümlerini doğurmaya başlar. Telefon veya online iletişim yollarıyla yapılan sözleşmelerdir.
Faks, e-mail veya mektup yoluyla taraflar arasında yapılan bu sözleşmeler kabul beyanının öneriyi yapan tarafa ulaştığı anda hüküm doğurmaya başlar.
Elektronik sözleşmeler her ne kadar TBK hükümlerinden faydalanıyor olsa da sözleşmenin kuruluş yeri bakımından klasik sözleşmelerden farklıdır. Türk Borçlar Kanunu’nda kesin olarak yer almamakla beraber sözleşmenin kuruluş anı dikkate alınarak sözleşmenin kurulduğu yerin tespit edilebileceği kabul edilmektedir. Ancak elektronik sözleşmeler bilgisayar, telefon gibi taşınabilir araçlar ile kurulabildiğinden öneriyi yapan veya muhatap dünyanın herhangi bir yerinde irade beyanını gerçekleştiriyor olabilir.
Klasik sözleşmelerin aksine, kanunda aksi öngörülmedikçe öneriyi yapanın veya muhatabın bulunduğu yer, irade beyanlarının gerçekleştiği anda fiilen bulundukları yerin değil, tacir olmaları durumunda işyerlerinin, tacir değil iseler ikametgâhlarının bulunduğu yerin esas alınması suretiyle kararlaştırılabilir.
Sözleşmeden doğan, mal veya hizmet teslimine ilişkin edimlerin ifasının internet ortamında gerçekleştirildiği doğrudan ticarete ilişkin sözleşmelerde, ifa yerinin tespitine ilişkin farklı ihtimaller bulunmaktadır.
İfa yeri olarak, yüklenecek bilgileri temin etmekle yükümlü olan tarafın ikametgâhının kabul edilmesi söz konusu olabilir. Veya yüklenecek veriler veya temin edilecek bilgiler, ondan yararlanacak olan tarafın serverı aracılığı ile alındığından, ifa yeri olarak, programı yükleyecek veya hizmetten yararlanacak olan tarafın serverının bulunduğu yerin kabul edilmesi doğru kabul edilebilir. Bir diğer ihtimalde ise ifa yerinin, alıcının sözleşme konusu ürüne veya hizmete ulaştığı yer olduğu yönündedir. Söz konusu ürüne veya hizmete bilgisayar vasıtasıyla erişildiğinden, ifa yeri, alıcının bilgisayarının bulunduğu yer kabul edilir.
İfa zamanı elektronik sözleşmelerde genel Türk Borçlar Kanunu kapsamındadır. Taraflar aralarında özleşmeden doğan edimlerin ne zaman ifa edileceğini açıkça kararlaştırabilirler. Sözleşmede belirli bir tarih öngörülmediyse işin niteliği gereği de ifanın belirli bir tarihte yapılması gerekmiyorsa borç doğduğu anda hemen ifa edilebilir.
Sözleşmeler hukuku söz konusu olduğunda irade özerkliği ilkesi egemen olduğundan, taraflar kural olarak aksi kararlaştırılmadıysa sözleşmeye uygulanacak hukuku seçme özgürlüğüne sahiptirler. Kurulan elektronik sözleşme eğer yabancılık unsuru içeriyorsa, uygulanacak hukukun tespiti gerekmektedir. Eğer taraflar hangi hukukun uygulanacağını kararlaştırmadıysa ve söz konusu sözleşme yabancı unsur içeriyorsa uluslararası sözleşmeler MÖHUK madde 24 uyarınca, borcun ifa yeri hukuku uygulanacaktır.
SONUÇ
Elektronik sözleşme kavramı, sözleşmenin kurulma anında ve bazen de ifası sırasında internetin aracı olarak kullanıldığı sözleşmeleri ifade etmektedir. İnternet elektronik sözleşmelerin kurulmasında yalnızca bir araçtır. Dolayısıyla uygun düştüğü ölçüde TBK, elektronik sözleşmelerin kurulması, hüküm doğurmaya başladığı an konusunda uygulama alanı bulmaktadır. Elektronik sözleşmeler, bu sözleşmelerin kullanımında kullanılan araçlara bağlı olarak hazırlar arası ve hazır olmayanlar arası elektronik sözleşmeler olarak ayrıma tabi tutulmaktadır.
Yazar : Stj. Av. Ece Barlık